Književne novine

| r

0 U O

5 · 3)

STRANA 4

Pitanja za diskusiju

_ Novi putevi dječje

Kad se pomene literatura za djecu, mi često, kao po navici, udarimo u žalopojke kako uopšte nemamo fe literature, kako se za djecu ništa ne piše, kako se na dječju književnost još uvijek gleda pomalo s visine kao na

Šneki niži književni rad itd. _ Mislim da su takva tvrđenja isuviše pesimistička i da ne odgovaraju pot-

_ puno današnjem stanju stvari na pod-

ručju naše originalne dječje literature. Ako uporedimo čitavu staru našu dječju literaturu, od njenih prvih početaka pa do drugog svjetskog rata, i našu novu dječju literaturu koja je svoja prva ostvarenja dala još u toku narodnooslobodilačke borbe. doći ćemo do optimističkog zakliučka. da je naša nova dječja literatura učinila ozbiljan korak naprijed. To se ogleđa u njezinim motivima i njihovoj obradi, u njenom stavu prema dietetu i djetinjstvu i, konačno. u broju pisaca

· koji danas pišu za našu djecu.

Već po prvim skromnim prilozima koje je dala naša dječja literatura poslije oslobođenja, jasno se vidi da je to književnost koja se razvija na tlu jedne slobodne otadžbine radnih liudi koji borbom i,radom stvaraju potrebne uslove za nesmetan i srećan život i razvitak svoje djece. Taj pečat borbenog poleta, vedroga gledanja na život i vjere u bolju budućnost izbija iz prvih ostvarenja naše nove dječje literature. -

Naša današnja dječja literatura usko se povezuje sa životom i svoje motive crpe iz svakodnevne stvarnosti. Ona uzima svoje motive iz oslobodilačke borbe, iz armije, iz radnih akcija omlađine, iz fabrika i radnih zađruga, iz naših škola i pionirskih organizacija. U štampi se nalazi već nekoliko knjiga za djecu koje vedro i živo slikaju stvarnost nove Jugoslavije. Da bi dočarao djeci jedan vedar i zanimljiv svijet, ranije je dječji pisac bio primoran da bježi od stvarnosti u oblast bajke i mašte otkinute od života, da odlazi u egzotične krajeve gdje se, tobož, naivni i srećni crnci izležavaju u sjenci palme (naravno, bez bi-

Ča i čizme eksploatatora!), da daje idilične i lažne istoriske slike itd. Vladajući društveni odnosi sputava-

li su dječjeg pisca svojim gorkim istinama i on ih je krio od djece preduzimajući nejunački bijeg u izmišljene svjetove vila, carevića i drugih čuda. Drugi oblik bježanja od života i njegovih problema naročito karakterističan za neše starije dječje Dpisco, bio je taj što su se pisci zatvarali isključivo u krug porodice i u »dječji svijet« mačaka, pasa, zečeva, medvjeda itd. Za njih nije postojala društvena sredina u koioj dijete živi i čiji je ono član. Mališan je isključivo bio luckasta i simpatična maza koju svi cupkaju na kolienu ili joi drže muđre i dosadne. pouke. , Danas, međutim, dječji pisac nema više potrebe da bježi od života, od stvarnosti. Naša stvarnost danas daje mu poleta, daje mu krila i stavaralački razmah da pred našu djecu iznese, umjetnički uobličen, čitav jedan uzbudljiv i nov svijet pun borbe, junačkih podviga, duboke životne vedrine, vjere u budućnost i jedne nove životvorne romantike u kojoj je glavni junak naš socijalistički čovjek, svemoćni stvaralac kome više nije potreban čarobni ćilim, čizme od sedam milja, kapa koja ga čini nevidljivim i drugi klasični čarobnjački rekviziti. Naši današnji pisci za djecu, prvjen= stveno mladi pisci (M. Alečković, Slavko Janeski, Arsen Diklić, V. Carić, V.

D:–—0gzoISo—I IIII:—I:::—ICmI—mITI:—I—sIIıil:l.J]I II =

tra kroz Jugoslaviju naš gledalac nije uspeo da smisli lepšu reč kada želi da pohvali glumca nego da mu kaže da je igrao »hudožestvenički«, da je igrao kao pravi »hudožestvenik«.) Nijedan boravak stranih umetnika u našoj zemlji, ni pre ni posle gostovanja »hudožestvenika«, nije izazvao ni izdaleka sličan utisak, niti je ostavio za sobom fako snažan i pozitivan uticaj.

Bilo je, razume se, i štetnih uticaja, koji su se duže ili kraće zadržavali na nekim našim scenama. U izvesnim kulturnim centrima ostalo je sve do danas elemenata takvih uticaja — sitnih prema opštim rezultatima naše pozorišne umetnosti, ali koji bi še morali revidirati, ispraviti.

Tako, na primer, vršena su pre rata na nekim našim pozornicama raznovrsna formalistička eksperimentisanja pod uticajem ekspresionizma, koji je u to vreme, tokom godina, davao osnoVnu Rkaraktemu liniju takozvanoj modernoj sceni u mnogim „zemljama Evrope, naročito u Nemačkoj i nekim srednjeevropskim državama. Sa svoOjim izlomljenim dđekorom, naturalističkim preterivanjima koja su se preplitala sa morbidno-simbolističkim primesama; sa forsiranom glumom, koja je, uz pomoć fakozvanog sintetičkog dekora, imala cili đa opčini gledaoca,

_ da ga otrgne iz realnog sveta i uvuče,

magijom pozorišnih „efekata, u neku vrstu pozorišnog snoviđenja, prodro ie bio ovaj pravac i u našu zemlju, istrošio mnoge glumačke i rediteliske snage i zadržao se duže vreme i na nehim našim scenama. Iz tog doba ostali su na ljublianskoj sceni još i danas neki tragovi.

Oslanjajući se na ostatke tih štetnih trađicija i potkrepljiujući ih nezdravim shvatanjima koja je doneo iz inostranstva — gde u izvesnim krugovima ona još uvek važe kao poslednja reč pozorišne umetnosti — reditelj, isti onaj reditelj koji je, na sceni Ljubljanske opere, u režiju »Jenufe« uneo sve svoje najbolje znanje i iskustvo, izneverio je na pozornici Ljubljanske drame Moliera u toj meri, da »T'artif«, bez realističke podloge u interpretaciji, nije mogao da odigra u doba proceša protiv jednog dela katoličkog sveštenstva — Onu ulogu koju

Branko ĆOPIĆ

Dijak, R. Đukić i dr.) već nam daju prve uspjele umjetničke slike iz naše nove stvarnosti, slike pune vedrine, duha i poleta. Oni djeci prikazuju borbu sa Vrandukom, daju nam likove mladih graditelja i udarnika, prvih traktorista i mehaničara, slikaju prve radne zadruge, pjevaju o rudarima, o inženjerima koji se bore protiv bujnih i divljih rijeka, o ljudima koji ostvaruju plan i preobražavaju lik naše zemlje.

U isto vrijeme ovi mladi pisci jasno određuju svoj stav prema djetetu i njegovu ulogu. zađatke i obaveze prema svom narodu i domovini, prema zajednici.

Dijete za njih više nije interesantna lutka. maloumno biće zatvoreno u krug baba, deka s naočarima, mača– ka. pasa i slaboumnog tepanja, ono je mali čovjek koji se ozbilino priprema za sjutrašnjeg punopravnog člana društva. Ono već sada ima svoje obaveze prema društvenoj zajednici u koju ga uvodi i planski mu određuje zadatke njegova pionirska organizacija. Nema · više negdašnjih, izuzetnih i stihijskih diečjih junaka-avanfurista. današnje dijete za njegove podvige inspiriše i daje mu snage i upornosti njegov dječji kolektiv, njegova pionirska organizacija.

Ranije, naročito između dva rata, s malim izuzecima, pisci su se prihvaćali rada na dječjoj literaturi zauzgređ i nadohvat, smatrajući to kao književnu djelatnost nižeg ranga. Bez istinskog i pravog stvaralačkog žara, većina ih je pristupala tome poslu sprovodeći, vještački i nasilno, neku vrstu »podjetinjavanja« književnih tema i po motivu i po obradi. Tako je stvarana literatura puna lažnog patosa, sladunjavog tepanja i plitke idiličnosti iz jednog papirnatog svijeta koji je postojao samo na slikama iz božićnih čestitki.

Danas već imamo jedan broj mlađih pisaca koji su svoju književnu djelatnost počeli dječiom literaturom i koji s jednom nenametljivom „jednostavnošću i s istinskim uživljavanjem obrađuju teme iz dječje literature, Njihove stvari, odlikuju se jednom vedrinom i lakoćom koja nam dočarava sunčanu atmosferu današnjeg djetinjstva i daje djeci optimističku sliku naše stvarnosti u svoj njezinoj punoći i raznovrsnosti. Kloneći se pridika i popovanja. ovi mladi pisci trude se da s djecom razgovaraju jednim razumljivim i njima bliskim jezikom. Oni se osjećaju kao istinski stvaraoci kojima nije potrebno da se vještački spuštaju na nivo djeteta i da s mukom traže jedan jezik zajednički s djecom.

Redakcije pionirskih listova svakodnevno su danas prefrpane pismima diece upučene »njihovim« književnicima. Oni 'javljaju piscima da Su pročitali sve njihove pjesme i priče i mole ih da pišu što više novih stvari. Ta su pisma dirljiv primjer ljubavi malih čitalaca prema njihovim piscima i jedan živ i upečatljiv dokaz da su mladi dječji pisci krenuli dobrim putem.

Dobru dječju literaturu rado čitaju i odrasli ljudi i nije to samo puka slučajnost što se danas priličan broj pjesama, objavljenih u pionirskim listovima, često recituje na omladinskim, radničkim i frontovskim priredbama. To je još jedan dokaz povezanosti današnje dječje literature sa živom stvarnošću nove socijalističke Jugoslavije. i

Istina je, da u rađovima „muladih dječjih pisaca ima još mnogo nevje-

i i | ' \

literature

štog i početničkog, ostataka starih literarnih formi i šablona, ali se, s druge strane, isto tako vidi da oni uporno traže novi izraz, nove slike i ritmove kroz koje će dati našu poletnu i bogatu stvarnost. VAM

Pred njima stoji zadatak da još mnogo rade i uče, da bogate svoju jezičnu riznicu i da se čvrsto saživljuiu sa stvarnošdn svoje domovine koja će im dati šir i zdrav polet fantazije i stvaralački zamah da bi mogli da dadu istinska umjetnička ostvarenia na koja čekaju milionske mase dječjih čitalaca.

Skica Ismeta Mujezinovića

Nagli razvitak tek rođene domaće kinematografije u uslovima narodne države i sve veće interesovanje širokih slojeva naroda za filmsku umetnost doveli su i do pokretanja našeg prvog filmskog časopisa, koji je počeo da izlazi sredinom prošle godine, To je časopis koji treba da ima udela u samom razvitku naše kinematografije.

Najnoviji dvobroj časopisa »PFilm« beleži značajna postignuća naše kinematografije (stoti broj domaćeg filmskog žŽurnala, naš drugi umetnički film »Živjeće ovaj narod«) i upoznaje čitaoce sa ostvarenjima na području filmske umetnosti u drugim zemljama (»Naličie filma« — članak o amerjčkoi filmskoj proizvodnii, »Trideset godina sovjetske Rkinematografije«, »Poljski film posle rata«, članak o Međunarodnom filmskom festivalu u Veneciji itd.) Časopis objavljuje i nekoliko članaka naših filmskih i pozorišnih radnika o nekim osnovnim problemima filmskog stvaralaštva (o scenariju, o filmskoj i pozorišnoj glumi). Iako su neka od ovih pitanja već dobila svoje rešenje u dosadašnjoj filmskoj praksi drugih zemalja ili su više puta rasvetliavana u literaturi stvorenoj na iskustvima dosadašnjeg razvoja filma, razmatranje ovih problema kod nas, u vezi sa našim prilikama i uslovima u kojima se stvara naš film, svakako će biti od koristi našim filmskim radnicima, naročito mladim kadrovima koji se u sve Većem broju posvećuju filmu. Takvi članci kroz koje se razvijaju mladi filmski stručnjaci, pružaju istovremeno mogućnost i filmskoj publici da se bolje upozna sa specifičnim izražajnim sredstvima filma i da nauči kako treba gledati i ocenjivati film.

77%0 202 #2 “a

___ _ —

ABUPIBEI L

· Najnoviji dvobroi časopisa „Film“

O našem drugom umetničkom filmu »Živjeće ovaj narod« književnik Milan Bogdanović objavio je u ovom broju duži kritički osvrt i dao podrobnu analizu filma.

Ukazujući u jednom kraćem članku na odista velike mogućnosti koje naša književnost pruža filmu, Božidar Kovačević učinio je prilično proizvoljan i neobrazložen izbor iz kniiževnih dela, pogodnih za filmski scenario. Navodeći hronološki skoro celu našu stariju literaturu (uključujući tu i neke nevažne knjige), on je predložio za filmsko snimanje čitav niz ovih dela, i to više po liniji živopisnosti motiva nego po njihovoj idejno-temaftskoj i umetničkoj vrednosti, ne ulazeći pritom u razmatranje realnih mogućnosti za njihovu filmsku obradu. U istom članku pisac, konstatuje na jednom mestu da danas »sve manje ljudi čita knjigu o Davidu Koperfildu, a da ga sve više gleda na filmskom platnu«, i predviđa da će »tako biti sa Šekspirom, tako sa Balzakom, pa čak i sa Stendalom.« Ukoliko se odnose na zemlje gde se kao u Americi, proizvodi kondenzovana Književnost za »poslovni« svet, gde se u izdanjima raznih »dajdžesta« ceo Šekspir može pročitati za nekoliko minuta i gde filmovi služe da se otkloni »dosada« od čitanja dobrih knjiga — ovakve primedbe zaista mogu biti tačne. To, međutim nije, niti će: ikada biti put i budućnost prave kinematografije, makoliko bile usavršene tehničke mogućnosti filma. Ljudi će i dalje čitati Šekspira i Balzaka, kao što i danas sovjetskog i našeg čoveka film »Bez miraza« ili »Arta-

Buoarski književnici ističu značai kritike

Krajem prošlog meseca, 28 i 29 februara, održan je u Sofiji godišnji OŠ Saveza bugarskih kKknjiževni-

Prvog dana zasedanja „kongresa pretsednik Saveza bugarskih Kknjiževnika Ljudmil Stojanov održao je referat »Bugarska književnost i novi društveni razvoj«. U početku svoga referata. on je istakao da su se zađaci bugarske književnosti od početka prošle do početka ove godine proširili i

produbili. »Danas Otečestveni front — rekao je on — prelazi u novu fazu; od sa-

veza demokratskih antifašističkih partija on še pretvara u jedinstvenu političku organizaciju, koja ima zadatak đa objedini najšire slojeve naroda, da ujedini ceo narod u cilju ispunjenja velikih istoriskih zadataka.«

Ljudmil Stojanov podvukao je, u daljem izlaganju, da je zadatak književnosti da: demaskira. dvoličnost i laž imperijalista, da razotkriva duboke suprotnosti buržoaske stvarnosti. Najzad, on je pozvao pisće da se prožmu novom, socijalističkom svešću, đa bi bili u stanju da mobilišu i upućuju pravilnim putem stvaralačke težnje naroda.

Posle Ljudmila · Stojanova govorio je Stojan Karolev, koji je podneo referat o književnoj kritici u 1947 godini.

»Može se reći — rekao je referent — a fen treba dn služi na čast našoi umetničkoj Književnosti posle 9 septembra, da se u njoj ne javljaju tako grubo reakcionarna, markantno dekadentna dela kao što su radovi Vvećine buržoaskih pisaca trulog kapitalističkog Zapada, ali ipak i kod nas ima dela u kojima je životna istina

je trebalo da odigra kao satira o demaskiranju religioznog pritvorstva i licemerstva.

Reditelj je, bez ikakve potrebe, razbio u »Tartifu« jedinstvo komada i deformisao neke karaktere. Da bi, valjda, obogatio spektakl, da bi ga učinio scenski interesantnijim, on je iskidao neke činove na sceni, pa je odveo Tartifa i u Fimirinu spavaću sobu, gde ga ona, u providnoj odeži za spavanje, očekuje pod baldahinom i zavodi senzualnim pozama. Time je reditelj pobio autora, jer prema režiji u Ljubljani ispada kao da Tartif, ovaj prepodobni bogomoljac, ne nasrće na ženu svoga zaštitnika koja ga stavlja na probu, nego ga ona stvarno osvaja i zavodi.

I u završnoj sceni »Tartifa« reditelj se poveo za spektaklom. Poznato je da su prilikom prvog izvođenja » Tartifa«, pred francuskim kraljem na dvoru u Versalju, izvedena bila samo tri čina i da je ova komedija, već sutradan, bila „zabranjena na zahtev crkvenih krugova. U drugoj i trećoj varijanti, Molier je dao četvrti i peti čin, s panegirikom upučenim kralju, čiji se pretstavnik, kao deus ex machina, pojavljuje pred sam kraj komada da bi nekako razmrsio zapletenu situaciju. Tom završetku, koji sć6 sada svuda prikazuje veoma diskretno, jer doista nije nimalo bitan niti za delo niti za razvoj „karaktera, reditelj u Ljubljani dao je pun zamah u raskošnom osvetljenju. Ceo poslednji čin »Tartifa« on je rešavao samo s jednim ciljem kako bi mogao, na kraju, da prikaže u punoj pompi i paradi dolazak kraljevog izaslanika. I čitava ta deformacija izvedena je jedino radi scenskog efekta!

Međutim, nasuprot ostacima štetnih uticaja koji su se ispoljili u režiji »Tartifa« na sceni Ljubljanske drame, u najboljim realizacijama Ljubljanske opere, u Mocartovoj »Figarovoj ženid~

bi« i Janačekovoj »Jenufi«, ogleda se.

bogatstvo pozitivnih tradicija. Samo preko trajno negovanog i plodnog iskustva — koje se nikad direktno ne ističe u scenskim realizacijama, ali se stalno oseća njegov udeo — kolektiv Ljubljanske opere (solisti, hor, orkestar, tehničko osoblje) mogao je da dosegne onaj puni umetnički domet o

Odgovorni urednik: Jovan Popović, Beograd, Francuska, broj 7 — Štamparija »Borba« Beograd, Dečanska 31.

kome rečito govore dramski momenti u »Jenufi« i elegantna stilska postignuća u Mocartovoj operi.

Razumljivo je da se na osnovu Ssamo nekoliko viđenih pretstava po velikim našim kulturnim i umetničkim centrima kao što su Ljubljana ili Zagreb — centrima sa bogatim i složenim tradicijama — ne može i ne sme donositi nikakav «definitivniji sud o stanju njihove pozorišne umetnosti. U pitanju mogu biti samo utisci. A kada je reč o utiscima ne može se, recimo, preći preko rediteljskih ostvarenja koja je Bojan Stupica postigao postavljajući na pozornici Ljubljanske drame komediju Ostrovskog »Še tak lisjak se'ujame« (»Kola mudrosti dvoja ludosti«). Dva prva čina ove komedije pretfstavljaju zacelo najbolji režiski rezultat postignut na našoj sceni u toku poslednjih godina: lica izrazita i živopisna, „naglašena i izoštrena u duhu piščevih izobličavanja; sliku i prilike jednog dela Rusije šezdesetih godina prošloga veka autor i reditelj neštedno su, u punoj saglasnosti, izložili smehu; a radnja komedije sprovedena je živo is jakom scenskom fantazijom, Tek u kasnijim činovima jedinstvo radnje donekle postaje labavije, jer reditelj nije bio u stanju da odoli iskušenju a da ne ponovi više puta neke svoje majstorske efekte. Zbog toga je i samo delo, unekoliko, izgubilo u oštrini satire, ali, i pored toga, ostalo kao jedan od naših najboljih, ako ne i najbolji dramski prikaz u celoj prošloj pozorišnoj sezoni. Međutim, Stupica je pogrešio što je podigao na. sceni, u Ostrovskog, veliki ram, uokvirio njime pretstavu, kako bi gledalac mogao da stekne utisak kao da ima pred sobom ne pozornicu nego niz uramljenih živih slika. Ima, verovatno, pisaca koji bi se na sceni mogli zaista uramiti i prikazivati kao umetničke slike iz minulih vremena, Tako bi se, čini mi se, mogli davati recimo, Marivo i Mise od Francuza, a od naših, možda, — ali i o tome bi se dalo raspravljati — Kosta Trifković. No, sigurno je da se Ostrovski ne može davati kao žanr= slika, Ostrovski je živ. On se ne da uramljivati. Njegovo. delo ne podnosi nikakve okvire.

Takvih i sličnih izneveravanja pisca

insceniranju ”

izopačena i zamenjena izmišljotinama s pogrešnom tendencijom.«

U referatu je dalje izloženo da se mora kritikovati i ono što po zamisli nije reakcionarno, ali izopačava stvarnost. Pošto je svoju analizu potkrepio primerima, Karolev je izneo da kritika danas još ima pretstavnika koji nisu potpuno izživeli 'formalizam i da još uvek pristupaju Književnim delima sa fie pozicije.

»Žalosna pojava druge vrste rekao je u svome referatu Stojan KaTolev, — jeste nedovoljan kritički odnos prema nekim delima i nekim piscima. Taj nekritički odnos katkad prelazi u hvalošpeve«.

U daljem toku izlaganja Karolev je naglasio: da se pred kritiku Dpostavlja i problem dečije književnosti, jer prenebregavanje u fome smislu omogućuje nekontrolisan razvoj u njoj; da nedostaju iscrpnije studije o savremenim piscima; da su potrebni članci koji bi pratili, razjašnjavali izvesne karakteristične pojave u književnosti i ukazivali na put njenog daljeg razvitka; da se ističe potreba za studijama o književnicima i pesnicima mrošlosti.

Posle Karoleva referisao je Mladđen Isajev o organizacionim pitanjima. On je naveo, pored ostalog, da je preko 50 pisaca u toku prošle godine obišlo radove na izgradnji zemlje, da list »Literaturen front« ima tiraž od 28.000 primeraka, tiraž koji nijedan književni list do sada u Bugarskoj nije imao, da će od septembra meseca početi da izlazi mesečni književni časopis »Septemvri« (Septembar).

Drugi dan zasedanja 'kongresa bio je posvećen diskusiji o referatima

i dela, njihove suštine ili samo jednog njihovog vida, jedne njihove strane, izneveravanja u umetničkoj koncep=ciji ili u scenskom izvođenju koncep= cije, ima, razume se, i na ostalim našim pozornicama, i to, kao što je slučaj i u Ljubljani, katkad u najozbiljnijim, najbolje prostudiranim i najuspelijim režijama ostvarenim u toku prošle godine. |

Da uzmemo opet jednog Ostrovsškog, ovoga puta s beogradske scene »Šumue« u smišljenoj i savesno izrađenoj režiji dr Klajna. To je, bez svake sumnje, jedna od najstudioznije izrađenih režija na našim pozornicama. U radu na »Šumic reditelj je pošao najpravilnijim putem — od pisca i od teksta. Čitavu galeriju jasno naznačenih lica izveo je on na scenu i precizirao njihove međusobne odnose. Me~

Pera Dobrinović, kao Kradić u »Seoskom loli«

prethodnog dana. U diskusiji uzeli su reč Todor Pavlov, Aleksandar Obretenov, Pantelej Zarev i drugi.

U rezoluciji koja je posle diskusije prihvaćena ističe se da je potrebno voditi borbu protiv formalizma, koji je glavna opasnost u bugarskoj kritici i književnosti i koji danas mora biti prevaziđen, borba kako protiv vulgarnog · socijalizma tako i protiv neizživelih ostataka protivnarodnih gledišta iz prošlosti, borba protiv štetnog uticaja dekadenitne zapadne literature, a za upućivanje bugarskih pisaca putem novog umetničkog realizma, koji će, sa razvojem zemlje ka socijalizmu, preći u socijalistički realizam. U rezoluciji se budućoj upravi Saveza preporučuje da još više aktivira pisce u cilju podrške borbe bugarskog naroda za očuvanje nezavisnosti, učvršćenje mira u svetu i đemaskiranje potpaljivača novog imperijalističkog rata;da uzdigne kritiku i samoKkritiku na stepen glavnog pokretača književnog razvoja; đa pojača veze sa svima demokratskim, a na prvom mestu slovenskim zemljama, popularisanjem njihovih književnosti u Bugarskoj i bugarske književnosti u tim zemljama, gostovanjem bugarskih pisaca i dužim bavljenjem u cilju upoznavanja pojedđinh naroda i njihovih kultura i izučavanja njihovih jezika.

Na kraju se pristupilo izboru nove uprave Saveza. Velikom većinom izabrani su: za pretsednika ponovo Ljudmil Stojanov; za članove: Ana Kamenova, Petar Dinekov, Kamen Zidarov, Dimitar Gundov, MElisaveta Bagrjana, Mladen Isajev, N. Furnadžijev. A. Todorov, Kamen Kalčev i Ivan Ruž.

aa III IIa IIIIIIIII—III—U—mK”cE”—D—D:mI——V0g:J1 cro:

đutim, da li je reditelj Klajn zaista služio piscu kada je u onom potresnom i dramatičnom četvrtom činu »Šume« — dok jedna mlada unesrećena devojka, pritisnuta nezdravim društvenim odnosima, pokušava sebi da oduzme život, — da li je reditelj služio piscu kada je dopustio, svakako zato kako mu drama ne bi »pala«, da operski tenor, iza kulisa, svojim medenim pevanjem pravi sladunjavu idilu od šume, od šume »vlažne i famne« u koju je Ostrovski stavio svoje izopačene kreature i koju je zamislio kao deo »mračnog carstva« Rusije šezdesetih godina?

Sa jednom od najbolje opremljenih svojih pretstava, sa jednom od najpotresnijih Šekspirovih tragedija, u obradi jednog od najistaknutijih naših pozorišnih ljudi, sa »Otelom« u režiji Tita Strocija, Hrvatsko narodno kazalište gostovalo je u Beogradu. Ono je izabralo za to gostovanje svoje najreprezentativnije scensko delo. Osla=– njajući se pri rađu na nedovršeni plan Stanislavskog za režiju »Otela«, držeći sigurno u rukama iskusni kolektiv Zagrebačke drame, s najboljim njegovim prestavnicima Kraljevom, Kutijarom i Maričićem, Stroci je od Šekspirove tragedije napravio zaista veliki i bogat spektakl. Ali, dok je prikazivao u pošlednjoj sceni »Otela« kako se mletački crnac i Dezdemona „vvitllaju po pozornici u baletskim pozama, ili kada je u jednoj đrugoj pojavi ove tragedije podigao orijentalski šedrvan i puštao kroz njega vodu da feče, pa time samo odvraćao pažnju od Šekspirovog teksta i od dramske radnje, gledalac je mofao da se zapita šta se ustvari takvim scenskim efektima postiže za istinito „prikazivanje jednog umetničkog dela na sceni? _

Međutim, i pored propusta i, srećom retkih zastranjivanja, naša pozorišna umetnost korača stalno i uporno napred ka šve ubedljivijim realističkim umetničkinfrezultatima, A publika svojim zahtevima služi umetnicima kao snažan poksticaj za dalji rad i

budi u njima sve veće osećanje odgovornosti. Stalo nam je, na kraju, da istaknemo jedno mlado pozorište — Make-

.kazalo,

:eTBVE ee 0 “A 6

monovi« ne odvaja od Ostrovsškog i Gorkog, već ga samo goni da još je= dnom i sa još većim interesovanjem pročita dela ovih velikih pisaca.

»Razgledi* slovenački časopis u Trstu

U doba slovenačkog političkog i kulturnog preporoda u devetnaestom veku značaj Trsta za slovenačku kulturu naglo je rastao, U Trstu su se štampale slovenačke školske knjige još pre martovske revolucije 1848, ali i mnogo pre toga postojala su Dprivredna i prosvetna društva,

Slovenački kulturni razvoj u Trstu u drugoj polovini devetnaestog stoleća bio je u tesnoj vezi sa socijalističkim pokretom, koji. je uhvatio dubok koren među radništvom 'Prsta, O tome svedoče slovenački listovi »Delavec« (Radnik), »Rdeči prapor« (Crvena zastava), »Zarja« (Zora), koji su tađa izlazili u Trstu, Već u to vreme zajedno su se borili slovenački i italijanski proletariiat za svoja prava. Fašistički, teror u Slovenačkom Primorju od 1918 do 1943 pokušavao je svim sredstvima da uništi svaku manifestaciju slovenačkog kulturnog života. Tek kada je naša slavna Četvrta armija, u proleće 1945, oslobodila Trst, kulturni život Slovenaca dobio je pun zamah i pokazao još jednom, što se već toliko puta i u prošlosti doda su slovenački narod i njegova kultura u tom kraju preživeli sve svoje grobare.

Jedan od dokaza intenzivnog kultur-

nog života slovenačkog življa u Trstu ,

pretstavljaju i »Razgledi« (Vidici), časopis za beletristiku i nauku, koji uređuie u saradnji sa redakciskim, odborom, jedan od najplodnijih šlove-= načkih pisaca France Bevk. »Razgledi« ulaze sada u treću gođinu svog izlaženja. Današnji izuzetni položaj Trsta odražava se i u časopisu o čemu svedoče mnogobrojni članci političkog, ekonomskog i kulturnog karaktera koji se u listu pojavljuju. O prošlosti Trsta objavlieni su do sada članci France Bevka »Naše pitanje«, Dušana Buzečana »Rapalski diktat«, Andreja Budala »Ličnost socijalističkog naučnika Angela Vivantea«, koji je 1912 godine izdao značajno delo »Irredentismo adriatico«. O ekonom= skim i finansiskim problemima tršćanske teritorije objavlien pored ostalih, članak Berce Lojza, o zadrugar– stvu Janka Furlana. Ističu se, sem toga, članci Branka Babića »Osnovni

zadaci tršćanskog demokratskog po=.

kreta danas«, Dušana Hreščaka »Statut tršćanske teritorije«, Dušana Ry-= bara »Novo poglavlje« (o slovenačkom kulturnom stvaralaštvu u Trstu), kao i napisi Srečka Vilhara.

Na beletristici u časopisu Ssarađuju pesnici i pisci rođeni u Slovena= čkom Primorju. Najviše pesama, većinom iz rata, objavio je Tone Batagelj, najviše proze Boris Pahor.

Časopis, sem toga, redovno ima bogat kritički i informativni pregled. Pored niza kritika o knjigama, o pozorišnom životu, »Razgledi« domose i u svakom svome broju i niz informativnih beležaka o kulturnim događajima u inostranstvu, a naročito iz Sovjetskog Saveza.

J. Pahor

donski narodni teatar, koji ne uzmiče pred teškoćama, već hrabro savlađuje mnogobrojne jezičke, „repertoarske i tehničke probleme, tražeći uporno svoj umetnički lik, Traži ga i nalazi ga u granicama svojih zasad još skromnih mogućnosti, kroz naporan i disciplinovan rad i dobru studiju, u realističkim umetničkim ostvarenjima, koja su plod rada na glumi preživljavanja, ne pokazivanja. Mlađi makedonski ansambl — koji se podizao i vaspitavao da de= luje ne preko igre pojedinaca nego kao uigran kolektiv — marljivo, žilavo i strpljivo ostvaruje svoju umetničku građevinu na solidnim temeljima realističke režije i glume. »Unosno mesto« od Ostrovskog — koje je ovaj mladi dramski kolektiv marljivo pro= učio i prikazao ga, bez jarkih i sočnih boja koje pisac iziskuje, skoro rezbar= ski-diskretno — bilo je obavijeno na sceni u Skoplju mekom i nežnom atmosferom čehovljevskih »štimungaa«. Bez svojih sopstvenih tradicija, ali prihvatajući iskustva ostalih naših pozorišta; bez jačih dramskih akcena-– ta u igri, ali i bez šablona i diletantizama, Makedonski narodni tfeatarSudeći po nekim ranijim pretstavama 8 kojima je gostovao u Beograđu i po Scenskoj obrađi »Unosnog mesta«, ko-= ja je novijeg: datuma — pokazuje, u trećoj. godini svoga rađa, da nosi mno= ge elemente „koji će mu pomoći da istraje na svojoj pravilnoj razvojnoj liniji.

II i O _______- LUIS.

UREDNICI:

Jovan Popović i Milan Deđinac -_ ItvVgvD Gq HTRIGLIIČZNILIE.:. II: IT LL LwLWi tisR nReRmcinNe

PRETPLATA NA »RNJIZEVNE NOVINE«

Za našu zemlju: na /3 mesecb 35 dinara, na bb meseci 7/0 alata ti na godinu dana u0 dinara.

Za wnostranstvo· na 3 meseca 50 dinara, na 6 meseci ıDD linara ı aa godinu dama 200 dinara.

Broj čekovnog računa 1-9060049 Poštanski fah 61?

_—_——--—.,}H__—_ —. —_|_. |. Oj