Književne novine

BROJ 39 GODINA 1I

„Adresa uredništva

i administracije: Francuska 7 — Telefon: 28-–098

| BROGRAD, UTORAK, 9 NOVEMBAR 1948 |

PROJEKCIJE OKTOBRA

” Oktobar uvek nanovo buđi u nama kećanja: U Oktobru kao da čuješ kako iz daljine godina odjekuje milionski glas revolucije, 1z dubine vremena iskrsavaju slike i čini ii se kao da dišeš opet taj oštri, stvaralački vazduh Oktobra | Pogledajmo to mišsaono lice Lenjima, lice s moćnim čelom, u kome se steklo znanje i volja radničke klase. Oslušnimo odjek glasa koji određuje dan ustanka i pretvara revolucionarnu teoriju u revolucionarnu praksu. Vidimo ih pred sobom u sudbono-

du. Doneli su je borci za socijalizam: Crvena armija i Narodnooslobodilač-= ka vojska, Koniunistička partija i Tito.

I opet je Oktobar progovorio.

Kao da su se susrela dva Oktobra, tako su se sastale dve učiteljice iz naroda. Jedna je Varvara Vasiljevna junakinja filma »Seoska učiteljica«. Druga je Božana, šeoska učiteljica iz maše zemlje. Pričamo o njoj, jer je besmrtna svetlost Oktobra pala na nju i skromno lice odjednom gordo

V. I. Lenjin

6noj noći Smoljnog, Lenjina, Staljina i Sverdlova, — ratni revolucionarni komitet u zasvođenim golim prostorijama ranijeg instituta „»blagorodnih devica« na trećem spratu nalaze se prostorije štaba ispunjene napetošću i energijom mozgova, koji upravljaju zbivanjem i otvaraju novu epohu. A one su ispunjene i bukom koraka od neprestanog dolaženja i aodlaženja, vrata koja se otvaraju i zatvaraju, brzo izmenjenih značajnih reči i izveštaja. Dolaze delegacije preduzeća, poverenici fabrika, crvenogardejci s redenikom preko grudi. Tako ih nikada nismo videli, poznajemo ih po njihpvim licima. Čujemo njihove teške korake kada se penju uza stepenice, čujemo mukli štropot mitraljeza, koje vuku kroz hodnike, a dole pred veličanstvenim portalom, gde su sve doskoro zastajale ekipaže aristokrata, čekaju sada motocikli da prenesu u noć direktive revolucije. Jedinstvenim intenzitetom ovog sudbonosnog časa stigao je odjek do mas: bat koraka oružanih radničkih bataliona, prigušeni glasovi masa, urlik fabričke sirene, hitne naredbe za juriš, lepršanje crvenih zastava na vetru. I bučna, Porda, oduševljena kanonada »Aurore« koja je objavljivala pobedu! Prvu pobedu socijalističke revolucije u istoriji čovečanstva.

I opet je došao jedan oktobar.

Od svih crvenih tkanina sekli smo crvene zvezde. Mala deca u kući dolazila su i pitala kako ta zvezda Sovjeta — zvezda koju nose partizani na kapama — freba da se crta. A za to vreme tresli su se zidovi, Jer se u Beogradu još vodila borba.

Susetka je mešala žuti kačamak za partizane, koji već dugo nisu jeli ništa kuvano. Granate fašista još su ljuljale Vrata. Kaćuša je lila svoj železni ognienmi odgovor. Oktobar za grad nije bio samo oslobođenje od tuđeg iga, nego i oslobođenje od sopstvenih tlačitelja, od izrabljivanja čoveka čovekom.

Tada je došla proslava išnj Oktobra. Veliki oktobar WO ee bar 1944 zajedno su oslobodili grad nove Jugoslavije. Jer iz jednoga je Proizašao drugi. su 1yyaMkoj prepunoj dvorani gledali de OE crvenu zvezdu nade i pobeie oja le u svoj svojoi veličini pr-

i Zašijala u slobodi u ovome gradu. Petokraka zvezda bila je mno a KOPIRA zabranjeni simbol. U ileOdra na tajnim sednicama, u taa Wtža Od 85 Je prkosila smrti. BorKOD obođenje naroda nosili su je

ke. Sada je ona tu, u Beogra-

Rađ A. J. Troickoga (1924)

se i uzvišeno pojavljuje, lice borca i radnika ma formiranjiu duše čoveka koji gradi socijalizam.

Odozgo sa platna gleda velika sestra. Nije ona samo učiteljica dece nekoga dalekog sibirskog sela, sad je ona učiteljica drugih učiteljiica. Njena sudbina, koja je sudbina mnogih što su se javili u mračno doba carskog samodržavlja, i hrabro, požrtvovano i s puno heroizma priprema= li duhove za socijalno oslobođenje ta sudbina, koja je izražena s velikim umetničkim „savršenstvom u filmskoj priči, sada greje i oduševljava srca našeg naroda.

I Božana je seoska učiteljica. I ona mora da se nosi s mrakom zaostalosti, predrasudama i mržnjom. I ona je osetila mučke' udarce žandarma i cenzora. I ona sada ima fešku i odgovornu dužnost da vaspitava mlado pokolenje za izgradnju novog života.

Noseći sada ovaj film vw besputna i zabačena sela, ona u isti mah prono= si i Širi nauku Oktobra. A govoreći o Oktobru, ona govori u isto vreme o izgradnji socijalizma u našoj zemlji, Nećemo opisivati ceo put Božanin po selima Rasinskog i Trsteničkog sreza. Statistički i geografski podaci daće samo oskudna „obaveštenja o duhovnim doživljajima radnih seljaka. Mnogi od njih nisu nikad ranije videli film, Kao carska Rusija, nije ni stara Jugoslavija imala interesovanje da se bori protiv neznanja i nepismenosti. Nepismene seljake lakše je podjarmiti, Planom i moćnom voljom sada narodna vlada vrši setVu prosvete u duši radnih seljaka. A to su filmovi koj! prikazuju pobedu Oktobra, život kolhoznih seljaka, slobodni rad u socijalizmu. i ti filmovi idu od mesta do mesta.

. Filmska pretstava u velikoj zgradi jedne staje u selu Brzeću na Kopaoniku. Ova farma leži na visini od 1.700 metara. Oštar jesnji vazduh donosi Već predosećanje hladnoće i snega. Unaokolo pružaju se sočni, zeleni ćilimi proplanaka. To su ispaše. A iza njih, u blagim ljubičastim talasima vide se u daljini planinski lanci. U staji su prozori zastrveni, projekciono platno je razapeto preko velikih vrata. Prohladno sveže i kiselo oseća se miris stajskoga gmojiva. Dok su stada na pašnjacima, bik i pastuh stoje u svojim pregradama.,

Izdaleka se viđi kako se posetioci penju uz kozje staze. Jedna radna brigada stiže sa svojom zastavom. I čobani sa obližnjih livađa dolaze oklevajući dok se film mamotava, Sa-

· kupilo se šest stotina radnika,

Prvi je film »Pesma kolhoznih polja«, koje prikazujući život i kulturu na kolhozu privlači veliku pažnju seljiaka. Na filmu se vide konji, savremeno mlekarstvo, plodonosna zemlja, talasanje žita. •

— Žito! — šapuću seljaci.

Kao uzdah pronosi se to kroz redove i kao da mere težinu ploda na svojim rukama.

— Vidiš, šta znači elektrika! čuje se jedan glas iz mraka.

A jedan od čobana opaijenog lica.

tiho govori sa uzbuđenjem:

— Kakvi su ovo? Jesu li oni tamo živi ljudi?

I postepeno i on film.

Gledaoci šapuću, smeju se i radđuju se događajima, a kada je za vreme odmopa sinula svetlost, kazao je jedan mladi zadrugar, koji je nedavno došao kući iz Armije:

— Učićemo kako su oni Rkalemili svoju poljoprivredu. 1 mi ćemo graditi kolhoze.

Tada se opet zatamnilo i počeo je veliki film.

Na sankama jie Varvara Vasiljevna, ruska učiteljica, skšigla u daleko selo sibirsko. Velika jo bila samoća, dubok je bio sneg. Ali ona se nije plašila, nije se plašila ni hladnoće ni daljine. Skoro dete, još meiskusna, puna samopouzdanja, tako je mlada učiteljica stigla u selo. Htela je da pomogne siromašnim seljacima, da im da znanja i prosvete. Težak je bio život na selu, pun muka. Neustrašivo, vedra lica i hrabra srca, prima ona na sebe svoj zadatak. Gle, kako stoji ona u razređu i proziva decu, kako ih uči da budu pošteni i misleni ljuđi, onakvi kakvi će se boriti za istinu i socijalnu pravdu.

Gledaoci zadržavaju dah kađa se geljače, Varvarin đak, u učionici carske gimnazije javlja ispitnoj komisi= ji. Da li će položiti ispit? Ovaj daroviti i dragi seljački sin odgovara pou zdano sa znanjem „koje iznenađuje. Žamor nezadovolistva pronosi se kroz redove gledalaca. Ni znanje, ni da-

saznaje šta je

_rovitost ne pomažu dečaku koji je iz

naroda. Klasne pregrade zatvaraju se pred njim da se me bi i dalje vaspitavao i dalje razvijao. Oholo se ta vrata zatvaraju i ljuto je razočarana Varvara Vasiljevna. |

Ali Oktobarska revoluciis otvara velika vrata manjna za darovitu decu naroda. To preživljuju gledaoci u velikoj staji farme na Kopaoniku. I oni znaju da njihova deca koja su doskora bila isključena, sada u socijalističkom poretku nove Jugoslavije imaju mogućnosti da se podignu i da se uče. .

Seljaci u ovoj prostoriji čutljivi su i uzdržani. Ali dramatična samrtna, scena Sergeja, životnoga druga Varvare Vasiljevne, koji pada u revolucionarmoj borbi, mnogo ih uzbuđuje, toliko da su neki zakukali. S puno saučešća pita iz tame jedan „žemski glas:

— Pa onda je ona obudovila?

A sa uzđahom je dodala:

— Jadna...

I Božama se seća svogA druga koji je pao negde u redovima partizana u jurišu na Crni Vrh u danima Četvrte ofanzive. Gorko i ponosno osećanje guši joj grlo. Crne su se oči u lepome licu orosile i blistavo gledale gore u sliku filma.

Neustrašivo i hrabro ide Varvara svojim putem, Ali i njene su oči postale mutnije od žalosti i velikog gubitka. I skoro Božana zaboravlia šta je film a šta stvarnost, i njihove dve sudbine slivaju se u jednu.

e A onda se sedokosa, poštovana, ostarela Varvara Vasiljevna podiže u krugu svojih nekadašnjih đaka koji su se vratili iz Otadžbinskog rata. Ona nije rodila dece. A ipak ima toliko sinova. Od đačića postali su ljudi, heroji u ratu i radu.

. I kađa je svetlost u sftaiskoj prostoriji ponovo planula, sedeli su gledaoci kao opčinjeni. U očima je blistao doživljaj i tiho, predano divljenje proštonarodnog srca,

— Lepo je bilo, — kazala je jedna starija seljanka Božani. — Vidiš li, kćeri, nikada dosađ nisam v#Videla film. Ovo mi je sefte. Ko bi ti to inače džabe dao.

Sa čuđenjem vrti glavom. A druga

jedna s lukavim osmehom šapuće učiteljici: -

— U drugome selu mogli bi đa tražite i nešto para. TI lepo bi zaradili.

Dok se filmska aparatura pakuje i dok se platno uvija, prazni se prostorija. U dimljivoplavoj daljini talasa šse.blagi obris bregova. Prozračni blistavi vazđuh pun je hladnoga Oštroga zimskog daha, A seljaci koji sada silaze niza staze i bogaze neće ovo zaboraviti. Kao da ie tom živom trakom slika prešlo na njih sve obilje dalekoga života- lepota, snaga, požrtvovanost i radost stvaranja u kolektivu. Gde je bilo to? U zemlji kothoza. U dalekoj zemlji socijalizma, u bratski bliskoi Rusiji. A to je bila stvarnost Oktobra.

O. BIHALJI -MERIN

LIST IZLAZI JEDANPUT NEDELJNO UTORKOM

POSTARINA PLAĆENA U GOTOVU

ORGAN SAVEZA KNJIŽEVNIKA JUGOSLAVIJE

PRIMBRAK 8 DINARA

Naši prevodi iz sovjetske heletristike na temu Oktobarske revolucije i gra(iqnskog rdia ·

U jednom bibliografskom pregledu književnih diela u kojima su sovjetski autori umjetnički obradili doegađaje Velike oktobarske revolucije i građanskog rata, nabrojeno je nekih tridesetak pjesnika, dramatika i pripovjedača. sa 45 djela, većinom romana i pripovijedđaka. Pisac tog pregleda,

objavljenog u drugom ovogodišniem

broju časopisa »Prepođovanie istorii v škole«, (Moskva. mart—april 1948), namiienio je svoj pregled sovjetskim učitelilma i nastavnicima da im posluži kao orijentacija među najvrednijim ostvarenjima, što naravno znači đa time niie iscrpljen broi sovietskih pisaca koji su temu Velike oktobarske revolucije i građanskog rata uzeli kao motiv Svog stvaralaštva, već je faj broji u spomenutom pregledu ograničen na na\iistaknutijie pisce, odnosno na naibolia djela.

Zanimljivo je za nas, a u ovom čašu i veoma aktueMmo, pogledati koji se pisci i koja še djela spominju u tom pregledu da bismo izveli komparaciju s onim što je s tog područia prevedeno na naš jezik.

U spomenutom pregledu, na prvom mjestu stoji Vladimir Majakovski sa svojom znamenitom poemom »Vladimir Iljić Lenjin«. U toj poemi, koja ia nasfala 19924, Maiakovski je — DO riječčma Rađovana Zogovića — »na= slikao Lenjina kao vođu i učitelja radnog maroda čitavog sviieta. kao velikana čiji je životopis historija radničke klase. historija borbe čovječanstva za slobodu i socijalizam« (»Na poprištu«). Odlomci te poeme (»Oktobarski dani«) objavlieni mi, kako ie poyna= to, u zborniku o Majakovskom (Beograd. Kultura 1945). Preveo ih ie Radovan Zogović u jesen 1943, za Svečanu akademiju u čast. Oktobarske revolucije, u Jaicu.

U tom istom zborniku štampana ije i pjesma »Crveno groblje«, odlomak iz poeme »Dobro« (Horošo!), koia je napisana 1927, o desetogodišniici Oktobarske revolucije. Majakovski u nioj opisuje pripremanie Oktobarske revo-

„lucije i njenu pobjedu, prve uspjehe

socijalističke izgradnje, rađanie i jačanie socijalističke domovine i sovjet= skog patriotizma.

Među Književnim djelima, u kojima su obrađeni događaji od 1917 do 19920, sovjetski bibliograf, na prvom mjestu, spominje roman istaknutog sovjetskog pisca. laureata Staljinske nagrađe, Mihaila Šolohova »Tihi Tion«. Ta grandioznn epopeja iz života donskih Kozaka izašla je kod nas među izdanilma beogradske »Kulture«, latinicom i ćirilicom. i u izdanju zagrebačkog »Vjesnika«. .

Trilogija Alekseja N· Tolstoja »Hod po mukamax«, u kojoj je prikazan slom carske Rusije i rođenje nove, sovjetske države, prevedena je, također, na naš jezik. Izašla je u izdanju »Kosmosać, 1946, u Beogradu, ćirilicom. U prvom dijelu trilogije obrađeno je razdoblje od 1914 đo 1917. Drugi i freći dio posvećeni su razdobliu građanskog rata, od prvih mjeseci Oktobarske revolucije do prolieća 1920. U dijelu su. kako ie poznato, dani literarni portreti Lenjina, Staliina; Vorošilova i đrugih historijskih ličnosti.

TI drugo djelo Alekseja Tolstoja, pripovijest »Kruh«, u kojoj je opišana herojska obrana Caricina pod vodstvom druga Staljina, i ocrtani likovi Lenjina, Vorošilova, Buđonija, Parhomenka i drugih — izašla je kod nas, i to u izdanjima »Kulture«, Beograd—Zagreb godime 1946. i

Vsevolod Ivanov dotiče se, 'akođer, nekih ličnosti i događaja, što ih jie A. N. Tolstoj obrađio u spomenutoj svVOioj pripovijesti, U romanu »Parhomenko«, Ivanov daje portret istaknutog boliševika i heroja građanskog rata Parhomenka, po kome je djelo dobilo svoj naslov. Okvir zbivania tvore važni historiski ,događaji: revolucija godine 1905, Oktobarska revolucija, borba s njemačkim intervencionistima i organizacija Crvene Armije, pohod Vorošilovljevih ođređa na Caricin, heroiska obrana toga građa, oslobođenie Ukrajine od Nijemaca 1918 i 1919 itd. Roman završava junačkom smrću plavnog junaka Parhomenka, godine 1991. Taj ie roman kod nas iza-

šao laniske godine u Zagrebu. Izdao Ra”

ie Nakladni zavod Hrvatske.

Poći ćemo i dalie ređom koiim je pošao i sovjetski bibliograf. Roman Pervenceva: Nađ, MKubanom, dosada

nije preveden.

Glasoviti roman Nikolaia Ostrovskog »Kako se kalio čelik« doživieo je u našoj zemlji već niz izdania. »Novo pokolienje« štampalo ga je u toku 1945 godine u dva izdanja, 1946 izišao je u izdaniu »Naprijed«. 1948 ponovno u izdanjima »Novog pokolienia» u Beogradu i Zagrebu· Isto izdđdavačko preduzeće sprema još jedno izdanje u 1949 godini. Međutim, roman »Kako 56 kalio čelik« izišao je uoči rata u polulegalnom izdanju. Policija ie zaoliienila jedan dio izdanja. a drugi dio, smješten u iednom magacinu. raspača– van je preko partiskih organizaciia. Naročito na početku ustanka. ovai roman je imao izvanredno deistvo na našu omladinu. ;

Ovdje dođajemo, da je Izdavačko

poduzeće »Glaš rada« nedavno izdalo dramatizaciju romana pod naslovom: »Payle Korčagin« u 9 slika. Autor inscepacije Đondarenko uzeo ie osnov. ne etape života Pavla Korčagina i koncentrirao radnju na niegovu liku. j Drama Konstantina Trenieva »},jubav Jarovaja«, u kojoj su prikazane sudbine ruske inteligencije u vrtlogu građanskog rata, poznata je čitatelii-

Jetlan od najreprezentativniih da- našnjih sovjetskih književnika Aleksandar Fadejev, poznat je kod nas po svom glasovitom romanu «Mlada garda«. No kod nas su izdana još dva njegova djela: »Poraz« i »Posljednji iz plemena Udege«, u kojima ie pozornica predrevolucionamih i revolucionarnih događaja prenesena na Daleki Istok,

J. V. Staljin

ma u Jugoslaviji po prevodu obiavlje-

nom 1946 u Zagrebu, među izdanjima Nakladnog zavoda Hrvatske. Jugošlovensko dramsko pozorište u Beogradu uzelo je, kako je poznato, tu dramu (čija izvedba iziskuje velike napore) u svoj program, kao prvu premijeru u ovoj šezoni.

Drugo dramsko djelo Konstantina Trenjeva (Na obali Neve) nije prevedeno, kao i još neka djela drugih sovjetskih autora. Zaustavićemo se na glasovitoi pripovijesti »Gvozdena bujica« A. Serafimovića. Kod nas je ta pripovijest objavljena naipriie na talijanskom jeziku (II torente di ferro) u prijevodu Erosa Sequia. Godine 1946 izašla je u Beograđu, u izdanju »Kulture«, latinicom i ćirilicom.

Herojski Domovinski rat ukrajinskog naroda protiw njemačkih okupa” tora godine 1918 obrađen ie u pripovijesti Valentina Katajeva: »Ja. sin radnog narođa«. Prevod te pripovijesti štampan je u Zagrebu, 1946. u izdanju »Naprijed«.

Poznati roman Dimitrija Furmanova »Čapajev«, u kome je pisac vierno prikazao razdqblje građanskog rata i đao lik glasovitog narodnog heroia, preveden je kod nas među prvim ruskim knjigama. Beogradska »Kultura« izdala je tai roman još godine 1945. a lanjske godine izašlo ie to dielo i u Zagrebu, u izdanju »Seljačke Ssloge«.

Crtež N. Anđrejeva

U »Porazu« Padejev, kao bivši aktivni učesnik partizanskog ustanka na Đalekom Istoku, opisuje život i borbu malog partizanskog određa u Pprvom razdobliu borbe godine 1918.1919. »Kultura« je taj roman izdala 1946, ali to nije prvi put đa je on štampan kod nas, jer ga je Nolit izdao još 1940 u seriji izdania »Nova ruska beletristika&

Roman »Posljednji iz plemena Udege«, također, zahvaća u borbu na Dalekom Istoku. Radnja se odigrava u godinama Prvog svjetskoff rata, revolucije, početka građanskog rata i japanske okupacije do prolieća 1919.

. Beogradska »prosveta« neđavno je ob-

javila to djelo u dva omašna 'sveska.

Ovaj pregled samo hrvatsko-srpskih prevoda sovjetskih književnih djela na temu Oktobarske revolucije i građanskog rata, obuhvaća u svemu deset sovjetskih autora ili 14 diela. Taj broi koji bi nesumnjivo bio veći kad bi 88 pribrojali i ostali prevođi tih djela (na pr. slovenački i makedonski), svje= doči koliko je velik i značajan braf naših prevoda iz sovjetske literature i onda kad se ti prevodi svedu na sDecijalna djela, tematski i vremenski

ograničena na jedno određeno histo- ii

risko razdoblje, kao što je u ovom slu« čaju Velika okfobarska revolucija i

građanski rat, i A. Z.

NOVA (Rad: Saf0y s S e a 8. 15, CL Si OC CC Lu mer u zomegna a ama an a0 IL A aaa: r— Tr O

Telegram SW knjizevnika Jugoslavije Oqvezu SOVjetgkih Disqc0 DpOVodom 3]-godišnjice Velike oktobarske revolucije

Savez književnika Jugoslavije najsrdačnije vam čestita tridesetprvu godišnjicu Velike oktobarske soci-

jalističke revolucije, praznik

bratskih sovjetskih naroda

i svih snaga napretka i kulture u svetu:

Generalni sekretar Čedomir Minderović

Pretsednilk Ivo Andrić

7 A A i ak