Književne novine

GODINA IV, BROJ 4

–

VIN

BEOGRAD, 12 OKTOBAR 1951 GOD.

CENA 8 DINARA

IDEJA | UMJETNIČKO DJELO

ei) Milovan DJILAS

Nije teško otkriti da gornji naslov ne odražava stvarnost o kojoj se radi, pa — prema tome — ni samu s8sa-· držinu problema koji se tretira i da može biti samo uslovan. Takav na slov, pa prema tome i takvo tretira-

nje problema odnosa između ideje i umjetničkog djela, može biti opravdan samo u metodskom smislu: ideja i umjetničko djelo se posebno tretiraju, »razdvajaju«, da bi se jasnije vidjela njihova »posebna ulogas« u njIhovoj nerazdvojnosti, njihovom unutrašnjem jedinstvu. Ali takvo odvajanje, makar i u naslovu, makar i u metodu tretiranja, može da krije, a kod

nas po pravilu i krije, stvarno teoretsko (ustvari neostvarljivo) odvajanje 'jednog od drugog. I baš

zato što odvaja ideju od djela, odnosno — što ih slabo i nedosljedno spaja, što ne iskazuje njihovu uzajamnu povezanost i jedinstvo, taj naslov sadrži sve one iste idealističke i dogmatske slabosti koje sadrže i teorije o prednosti idejnog nađ umjetničkim (što dovođi, na kraju krajeva, do zapostavljanja ovog drugog), ili umjetničkog nad idejnim (što dovodi do odbacivanja ovog drugog, ali samo prividnog odbacivanja: jer se — ustvari — ne odbacuje ideja uopšte, pošto se ne može odbaciti samim tim što je ona unutarnja šadržina djela, nego se, sa stanovišta odre-: đenih ideja, odnosno društvenih snaga, odbacuju samo određene ideje). Pravopisno to jedinstvo bi se približno moglo izraziti crticom koja bi zamijenila »i« i povezivala obje imenice, pri čemu se po značaju ne bi đala prednost samim tim što jedna mora biti napisana prva — ni jednoj ni drugoj.

A da svako odvajanje ideje i umjetničkog djela niože biti samo uslovno, pa' prema tome u svojoj suštini i nedijalektičko i nematerijalističko, nije razlog nužnost da se dobije cjelovitost teoretske slike djela, nego sama prirođa ovog posljednjeg. Otud je prema tome — pomenuta teoretska glika samo idealni izraz materijalne sadržine, predmetnosti, umjetničkog djela. Jer umjetničko djelo je jedinstvo dvaju kvalitativno različitih, pa — prema tome — prolivrečnih elemenata: opšte umjetnikove misaone slike o spoljnjem svijetu i njegovog konkretnog doživljavanja tog svijeta. To je protivurječivo jedinstvo između teoretske apstrakcije (koja može biti religiozna, filozofska, naučna, ustvari uvijek samo naučna u naučnom ili nenaučnom, relifioznom smislu riječi) i konkretne slike, konkretnih oblika stvarnosti. A apstraktno mišljenje i teoretske postavke prvenstveno 8U rezultat dvaju faktora — stečenog ljudskog znanja o materijalnom svijetu, u koji spada i društvo, s jedne strane, i odnosa raznih društvenih grupa, klasa, odnosno — različitog prema ulozi u materijalnom životu društva, teoretskog tretiranja stvarnog svijeta. Otuda je to samo teoretsko mišljenje u klasnom društvu neizbježno »nečisto«, klasno, u njemu se neizbježno ispoljavaju i uopštene postavke |objektivno stečenog ljudskog

znanja i' društveni odnos prema nji- ·

ma, tako da se često događa da ove druge dobiju kođ nekih, reakcionarnih, klasnih .snaga takvu prevagu da se u njihovoj teoretskoj slici svijeta izgubi svaka veza s naukom, dok kod drugih, revolucionarnih, ta slika dobija apsolutni naučni karakter (apsolutni u relativnom smislu, u smislu da je svako naučno znanje samo stepen, samo znanje date epohe u noprestanom, »vječnom« ljudskom sa„znavanju svijeta), Umjetnički doživljaj, emocija itd. jeste, međutim, lični konkretni doživljaj umjetnika kao čovjeka, to jest — kao ljudskog i društvenog individualnog bića. Samo sa iđejama odnosno sa ovakvom ili onakvom teoretskom slikom stvarnoB svijeta, ili samo sa emocijama ne stva ra se umjetničko djelo.1 prvo i drugo posjeduju svi ljudi, bez obzira na kakvom se kulturnom stupnju nalazilj i u kakvom se obliku jedno i drugo kod njih javljali...

nazočit kvalitet (koji nauka nije i pot: puno nikađ neće ni utvrditi) i naročito jedinstvo ovih elemenata u samom čovjeku tj). umjetniku i materix jalizovanje toB jedinstva protivrječjs

u samom umjetničkom djelu. odvajanje ideja „od „djpla

Otuda znači odvajanje misaone — teoretske, naučne slike o svijetu — od emotiv-

drukčije, shvatalo od ĐD'

Ali da bi došlo . do umjetničkog stvaranja potreban je.

nog doživljavanja svijeta. To znači jalov pokušaj razbijanja materije, tj.. u ovom slučaju, samog umjetničkog djela. A u odnosu prema umjetnicima to znači razaranje onog unutarnjeg duhovnog jedinstva ličnosti, stvaraoca, bez čega ne može da dođe ni do istinskog stvaralačkog akta (stvaranja) ni do samog pravog ostvarenja (djela).

Istorija umjetnosti govori. nam da nije bilo beziđejnih djela koja bi bila umjetnička i — obratno. Ali nam ona govori i o tome da se ideje, odnosno — njihova stvarna sadržina i smisao, znaju da prikazuju prerušene i da se skrivaju u djelu i da se prikazuju kao »apsolutne«, »opšteljudske«, »vječne«, jako su ustvari uvijek 'i pretežno kako se to obično kaže — ideje svoga vremena, Zadatak je ođređenih nauka (estetike i istorije umjetnosti) da skinu sa njih svaki veo. Jer ništa ne čini što su, na primjer, renesansni majstori slikali motive iz Starog i Novog zavjeta: oni nijesu »mogli«' »sakriti« činjenicu da ne samo načinom i spoljnim izgleđom lica i stvari, nego i unutrašnjim smislom djela slikaju svoje doba i njegove ideje. A ideje ljubavi, snage, ljepote, plemenitosti, odricanja itd., ma koliko se u djelu prikazivale kao vječne, ili u kakvom bilo spolinjem ruhu, uvijek su, u svakoj epohi, odnosno — kođ svakog velikog umjetnika, drukčije, i to ne samo u načinu (formi) na koji su date nego i u njihovoj sopstvenoj drukčijoj sadržini i smislu, već prema vremenu u. kome su izražavane i koje ih je uvijek drukčije, ili bar donekle

Ali nam istorija takođe govori i da su te ideje u djelu ili bile ili se izražavale kao ideje suprotne vladajućem stanju stvari. Religiozno ruho renesansnih moliva nije moglo da skrije neodoljivu želju za životom (sociološki rečeno: za razvojem proizvodnih snaga) koju je okivala crkvena dogmatika (sociološki rečeno: feudalizam). Ipolit Ten — doduše s pozitivističkih pozicija — đobro je te pojave objasnio kod holandskih renesansnih slikara. Kađ sam rekao za ideje da su »ili bile ili se izražavale«, htio sam ustvari samo đa ukažem na to da se samo po ideji (ili samo' po umjetničkom obliku djela) ne može procjenjivati progresivnost ovog ili onog umjetnika, jer se mnoge ideje ne javljaju uvijek „čiste, u otvorenom vidu, u 'jedinstvu ideje i djela, nego često spolja, samo kroz formu, kroz djelo, čak prividno i kao »čista forma«, samo kao djelo. Ali — samo prividno. Naučna sociološka i estetska analiza u· vijek će biti kadra da skida onaj veo, onaj dug koji je skoro svaki umjetnik morao da plaća vladajućoj klasi i vladajućim idejama svoga vremena. Samo plitkoumni ljudi ne vide da je »mračni genije« Dostojevski, strasn! ideolog najreakcionarmnijih društvenih pojava svoga vremena, u Svom djelu do te mjere raskrio stvarnost tog istog vremena, da se i njegovo društvo moralo pojaviti kao neodrživo. Prve ideje su nalijepljene na njegovo djelo, a druge (heminovnost propasti i promjene postojećeg stanja)

"izlaze iz njega kao njegova stvarna,

unutarnja idejnost, kao elemenat njegove jedinstvenosti, kao esencija, rezultat, sadržina samog djela.

Sve to znači da se idejnost često »krije«• u djelu i njegovim oblicima, da se često vidi samo djelo, samo nadahnuće, samo tzv. čista ljepota i čista umjetnost. Ali ako je nešto »skriveno«, ne znači da ga nema. Samo stvarno (pravo) umjetničko djelo je iđejno, ali samo u tom smislu što ideja nije na njega nalijepljena (ako se to dogodi. onda po pravilu to nije njegova stvarna, unutarnja. nego spoljna, nametnuta ideja, koja se u izvjesnom smislu i do izvjesne mjere može preplitati sa stvarnom), nego iz njega proizlazi, jer u njemu je istopljena s drugim elementima, prestala je da postoji i da se javlja samostalno, nezavisno, kao nešto po

sebi, a postala je za djelo, čak”

— preko umjetničkog ostvarenja i izraza — ono samo.

Ideje se, kako se lako može vidjeti. često javljaju u djelu neusklađeno, neravnomjerno, čas izbijaju otvorenije, čas skrivcnije. A najharmonič: nije tek onda kad djelo nije drugo nego one, realizovane u konkretno

·'doživljenom, | na odgovarajući način

uobličenom umjetničkom djelu, tj. kad su »najneupadljivije«, kad su samo

unutarnji elemenat djela. Takva i jesu ·

najveća umietnička djela koja pozna: Vero, PVR S | ) Ideje nijesu ništa drugo nego odgo-

varajuća (religiozna, filozofska, nauč-.

OTR

na) mislena slika svijeta (i društva, razumije se). Kada marksisti (i materijalisti) ovo kažu, onda oni samo potvrđuju jednu naučnu istinu, kojoj se opiru samo sile idealizma i religije, koje su danas već postale društvenom, predrasudom., Ovo je trebalo reći radi toga da se utvrdi da su istinske ideje danas, koje mogu dati najpribližnije tačnu sliku o svijetu, samo one koje, u daljem razvoju, polaze od onoga što je nauka već. postigla ili postiže i stalno potvrđuje, to jest — od primarnosti bića nad mišljenjem, odnosno, govoreći filozofskim jezikom, od dijalektičkog i istoriskog materijalizma kao osnove. Takvo postavljanje nijč novo, pa, prema tome, nije došlo tek s marksizmom: uvijek su ideje bile i u krajnjoj liniji polazile od doslignutog naučnog stupnja, ili mu bile suprotne u dva smjera: jedne, jer su bile za povratak na stara shvatanja, a druge, jer su htjele da i taj slupanj prevaziđu. Uvijek je đalji naučni i drugi razvitak polazio od prethodnog kao osnove, bez obzira na to što je nužno značio i njegovu negaciju, a nosioci tog razvitka su se u borbi protiv starog opirali i na popostojeći stepen razvitka. Već skoro sto godina moderni materijalizam je postao tekovina nauke i progresivnih društvenih snaga, jer se na prvoj isključivo i zasniva, a drugima daje idejne osnove borbe. I dalje stvarno naučno kretanje naučne misli odvija

se — manje-više dosljedno, manje= više svjesno ili stihijno — u okviru i na osnovi matferijalizma. TI kada

marksisti »traže« da umjetnost mora

biti--idejna, oni potvrđuju. (ili -br-barn=>

trebalo tako da čine) samo dvije istine: prvu, da prava umjelnost ne može da to ne bude i da oni koji misle da može ustvari bježe i od samog djela i ođ ideje (od umjetnosti); i drugu, da ta idejnost ne može da se zasniva ni na čem drugom do na naučnim materijalističkim — fekovinama, u koje ulazi i naučno tretiranje čovjeka i društvenih odnosa, ako neće da se vraća na stare, već reakcionarne i već nenaučne ideje i da Še samim tim u najboljem slučaju u mnogome, ako, izuzetno ne i sasvim — odriče i od samog djela.

Marks je pisao da je Balzak u »Seljacima« već potvrdio ono što je'on tek olkrio u ekonomiji. Ali Balzak to ne bi mogao učiniti da nije veoma dobro poznavao i dostignuća ekonomske nauke svoga (predmarksovskog fiziokratsko-smit-rikardovskog) vremena. No Balzak nije u »Seljacima« opisivao, lijepio ta naučna dostignuća, a nije mu ni na kraj pameti padalo da žive seljake i konkretnu seljačku stvarnost ugoni u ekonomske teoretske sheme. Ne. Sve je to kod njega unutra, u umjetničkoj sadržini djela — karakterima, situacijama, sukobima raznih ličnih (u O" snovi klasnih) interesa, radnji itd. Zato što je to kod njega tako ne može se nj reći da njegovo djelo nije idejno, a još manje da je iđejno slabo, iako je i on morao da plati katolički L aristokratski dug svojim klasnim predrasudama. Plaćanju tog duga se treba, u ovom slučaju, još manje čuditi ako se ima u vidu sva irivijalnost buržoaskih društvenih odnosa Balzakovog vremena, u kojima se sve, ama baš sve, čak i ono što nije samo po sebi roba — i ljudska osjećanja i ideje i ikone i krune — pretvaralo u besramnu robnu trgovinu i zvjerinju borbu oko profita. Žž

U pitanjima idejnosti, ili kako se kaže u SSSR-u »partijnosti« u umjetnosti, brka se, nimalo slučajno, čitav niz osnovnih pitanja. J i

Teoretičari »partijnosti« se obično pozivaju na Lenjinov članak »Partiska organizacija i partiska literatura«, u kome je Lenjin kritikovao licemjernost buržoaskih individualista, ,koji pod maskom »apsolutne slobode* umjetnosti ustvari brane interese buržoazije i zahtijevao da pisac svjesno stane na stranu revolucionarne partije i revolucije. Pažljiv i savjesan čitalac će odmah vidjeti da je u Lenjinovim stavovima bitno da pisac tre-· ba da se bori s radničkom klasom i njenom partijom i revolucijom i za njih, bilo u svojoj političkoj i društvenoj aktivnosti, bilo kroz samo svoje djelo. ali je Lenjin daleko od toga da propisuje piscima šta i

· kako da pišu, a još manje da u umjet~-

ničkom djelu »razrađuju« i »popularišu« ovaj ili onaj taktički potez par-

. tije. Ustvari, kada u »Materijalizmu i

empiriokriticizmu« govori o partijama u filozofiji, Lenjin samo raskriva buržoasku profesorsku i popovsku laž kako filozofi filozofiraju nezavlsno od društva, od klasa, na osnovi samih ideja i »čistog uma« Partije i borba partija. u filozofiji su za njega isto što i klase i klasna borba u filozofiji, tačnije rečeno; filozofska borba

je odraz klasne borbe u ljudskim glavama, a partijnost je opredljeljivanje za ovaj ilj onaj pravac (materijalistički ili idealistički), tačnije rečeno: za ovu ili onu klasu, a ni u kom slučaju i nigdje — »razrađivanje«, »odobravanje« i »slavljenje« ovih ilj onih praktičnih i političkih postavki partiskih foruma i vođa kao jedinog osnova i kriterijuma za ispravnost i uslova za razvitak ove ili one teoretske i naučne postavke | svakog teoretskog i naučnog rada (pa, razumije se, i umjetnosti).

Razumije se, citati se mogu okretati ovako ili onako i njima se može dokazivati sve, i »dokazati«. Lenjinove postavke — izopačene ji vulgarizovane — služe danas kao pokriće suro> voj praksi i teoriji u SSSR-u. kojom se nauka i umjetnost prelivaraju u

sluškinje reakcionarnih monopolističe

kih »partiskih« privilegija..A da bi sve to dobilo kakav-takav i i vid i osnovu, moralo je doći i do.istoriskog ideološkog lopovluka i prevare u »Istoriji SKP(b)«, u kojoj Staljin izlaže, u poglavlju »O dijalektičkom i istoriskom materijalizmu«, „tobožnje Lenjinove poglede iz »Materijalizma i empiriokriticizma«, s ciljem da se ti tobož Lenjinovi pogledi prvo uzmu kao Lenjinovi-Staljinovi, a uskoro poslije kao samo Staljinovi (što stvarno i jesu, bez ikakve stvarne, unutarnje veze s otkrića« — dalja. od Lenjina. Obična ljudska logika kaže: ako se izlažu u jednoj ištoriji pogledi nekog mislioca iz određenog perioda, kako sada samo to izlaganje, četredesetak godina po-

'Sllje »Sšvog« izvora, može najedanbput

da postane neko novo originalno otkriće, čak osnova svakog daljeg na učnog rada i najveći teoretski domet koga svi treba da se drže? Zašto je sve to, onda, trebalo povezati s Lenjinom i reći da je njegovo, kada je sve to istovremeno originalno i novo?

· Ali nije mjesto da se ovdje o tom go-

vori, kao ni o tom samom Staljinovom radu i »Istoriji SKP(b)«, u kojoj se uzgred budi rečeno — za Marksovo učenje nije našlo prostora nMN čitava stranica, za međunarodni socijalistički i radnički pokret jedva toliko, a za nove »fteorije«, nevješto uklopljene u sumnjive i proizvoljno tumačene i dokumentovane istoriske činjenice sav ostali prostor. Ipak, treba reći: Staljinove postavke o tome kako su dijalektički i istoriski materijalizam svojina i ideologija revolucionarne partije proletarijata (ne znači da nijesu, ili nijesu samo njene i samo to!) imaju jednu, čak jedinu praktičnu svrhu da osiguraju partiskom v?mu i njemu lično kao vrhu vrha isključivo pravo, monopo] tumačenja i »razvijanja« te ideologije, a time i pravo progonjenja kao »reakcionarnog« svega onoga što ne bi bilo. »partijno« isključivo u tom smislu. Sve je to na kraju krajeva dovelo do toga da u SSSR-u više ne postoji partija radi klase, nego obratno, i ne postoji država radi na= roda, nego ovaj radi nje... Pa tako i sa ideologijom i sa idejnošću u umjetnosti: ne razvija se umjetnost kao takva, nego samo kao nuz-proizvod, ilustracija odgovarajućih ideja, u izvjesnom smislu samo kao primijenjena umjetnost.

" Time smo, makar i negativnim putem — a on je u ovom slučaju jeđino pravilan, jer sadrži u sebi i kritiku došli na »najosetljivije« pitanje, naime — na pitanje odnesa između partije radničke klase i umjetnosti, odnosno idejnosti kao partijnosti u umjetničkom djelu.

: Mislim,da čitalac može osnovne postavke da izvuče iz samog dosadašnjeg izlaganja. Ipak treba dodati: mođerni — marksovski — materijalizam je tekovina modernog naučnog razvitka i takvog stepena klasnih borbi koje moraju da dovedu do ukidanja klasa

'i on nije prćija samo proleterske par-

tije, a još manje ovih ili onih njenih vođa i vrhova, hego svojina čitave

radničke klase i njene teške, duge i

krvave borbe i svih onih koji se bave stvarnom naukom i stvarnom kulturom ı bore protiv reakcionarnog popovskop i idealističkog' idealizovanja buržoaske stvarnosti i pragmatističko-

„religioznog idealizovanja birokratskog monopolizma i despotizma. Ako je de"

dan umjetnik sve to—na ovaj ili onaj način, posredno ili neposredno, čak | bez obzira na,siže i. oblik — slio, stopio u vatri stvaranja „sa djelom, on

je iđejan u najboljem smislu riječi,

pa i onom koji od njega traže i progresivne snage njegovog vremena i borba njegovog narođa. Ali on je tada i umjetnik i borac i partijan.

enjinovim), kao »nova”

#7 ,

PORA aan BO: „eoMIAM RO VA “.

•

a: 0

•

: :

POO OON VA A | O 17 O

esvsoeybotv69

OOIIIOIIIIIOOTI

deseserevseće

Aleksandar. BELIC

Ivan Tabaković: NAPU ŠTENA VETRENJAČA

..... OTETO TT ITTTAO TT TIA TIOTITITITIITI III III III III IIIIIIOIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII II]

PROOTIIOOIITIOTITT}H | :

eebeeesesesveeee ee

oteo.

OI TTL TTTTTITITTITTOIITTTTII III III III IO ILITI III III 111171 117. II 11111 III TTIIII III III III III]

O LINGVISTICI U SOVJETSKOM

SAVEZU

I sam Mar i njegove pristalice vrlo su se oštro i skroz negativno odzivali o ruskoj lingvistici ranijeg vremena i o svima onim koji su produžavali rad u njenom pravcu. Istina, Mar je koji put u očajanju uzvikivao da i sam već gubi volju da produži svoja ispitivanja i otkrića kada njegova nauka ne nalazi ni na kakav prijem u svetu (..»i čak se u meni javlja ako ne sumnja, a ono pitanje: đa li vredi i dalje. držati predavanja, nanovo otpočinjati kurs u Lenjingrađu, Moskvi ili ma gde drugde posle besplodnog, mnogogodišnjeg rada ma, osnovnom -poslu-i, još više, bauviki se nepristojnim radom oko širenja nauke koju niko od lingvista ne prima«.... u predavanju »Zašto je tako teško postati lingvista-teoretičar« održanom u. Ti·flisu aprila 1998 g.); ali njegovi učenici bili su potpuno načisto s tim da i ruska lingvistika anti-Marova pravca i ranija ruska lingvistika, i evropska i svetska*koje Marovo učenje me priznaju, — nisu dostojne da se o njijma govori, a u Sovjetskom Savezu antimarovski je pravac smatran i gotovo za izdajnički. Zato je bilo teško javno i svestrano kritikovati to učenje u Sovjetskom Savezu. Ono je imalo da postane dogma.

Ali ipak za to da postane dogma, fo učenje, uzeto u celini, sa svima izvođenjima koja su iz njega isticala, bilo je toliko netačno i toliko neostvarljivo u primeni na srednju nastavu i drugde, — da je moralo poroditi haos u glavama školskih predavača, a još više u glavama učenika. Pa opet grupa »marovaca« neotstupno je tražila da se ono u potipunosti održi. Nezadovoljstvo i negodovanje u stručnim i naučnim krugovima sve je više raslo i sve je postajalo glasnije, Najzad se utvrdilo da tako dalje ostati ne može. Početkom maja mes. (9-og) 1950 god. pokrenuta je anketa o tome naučnom pravcu ili Marovu učenju. Dobiveno je oko dve stotine odgovora. Od njih je ođabrano trinaest i naštampano u »Pravđi« od 9 maja do 20 juna 1950 god. (svakog utornika po jedan ili više odgovora). 20 juna u istom ređu članaka naštampano je i mišljenje Staljinovo o tim pitanjima. njima. i

Ova anketa vrlo je poučna. Iz nje se vidi koliko je istaknutih naučnika sovjetskih imalo sasvim tačan sud o Marovoj nauci, pa ga je moralo držati za sebe sve dokle god se državna vlast nije odlučila da dopusti slobođu iskazivanja misli podjednako i pristalicama Marovim i njegovim protivnicima. Ipak se nije dopustilo da oni izađu na javnu diskusiju, već je celu diskusiju oštro presekao i sudbinu daljeg razvitka lingvističkih studija konačno presudio najviši pret'stavnik državne vlasti. Dopušteno je stručnjacima da kažu svoja mišljenja o predmetu koji oni najbolje poznaju, ali: im nije dopušteno da o njegovoj 'umesnosti ili štetnosti sami donesu' konačnu odluku.

Anketa koja je preduzeta jasno pokazuje da su sovjetski naučnici bili sposobni da je naučno vode sasvim ispravno, ali zbog protivrečnosti koje su unosili dotada povlašćeni pretstavnici Marova pravca bilo je zaista nemoguće išta pozitivno na ovaj način odlučiti. Stručnjaci su ostajali sa svojim mišljenjem i nikoga nije bilo da među njima spor presudi, Pošto je tako nauka dovedena do potpuno haotičnog stanja povlašćivanjem jednih njenih pretstavnika i odbacivahnjem drugih, jasno je bilo da je i ova cela anketa bila samo izvesno obrazldžeMmije onoga što je bilo odlučeno već znatno ranije da se uradi, po svoj prilici, sasvim nezavisno od ove ankete; nije ona potstakla to, već je bila samo izvesna, i to vrlo neđoVoljna, ilustracija stanja jedne naučne discipline u Sovjetskom Savezu,

Odgovori otpočinju člankom Am.

Čikobave, zemljaka St#ijinova, profesora Tifliskog univerziteta, poznatog radnika na lingvistici i do toga vremena i pretstavnika evropske -·so= lidne škole u proučavanju jezika. On je jasno izneo teško stanje i u školi i u nauci povlašćivanjem Marove nauke, Mar se nije mogao uzđići., do dubokog razumevanja suštine marksizma-lenjinizma, i odatle potiču njegove greške. On odbacuje tvrđenje Marovo da je jezik nadgradnja, da je jezik klasnog karaktera, da je nekad bilo samo jezika gestovima, bez reči i da su reči imale magisko značenje; isto tako i Marove misli o jedinstvu

'»glotogonskog« razvitka, a, naročito,

njegovu teoriju o osnovnim elementi-. ma itd. Jednom rečju, on ruši Marovu zgradu u'· celini i u pojedinostima. Njemu pristupa B, Serebrenikov, kandidat filoloških nauka „Moskovskog univerziteta, koji, među ostalim stvarima, tačno veli o onome ko uzima ozbiljno Marove etimologije (a u tome je Mar sav!) »naći će se u položaju vračare koja pogađa po kartama«, — a to ne može postati nikad nauka. Tako isto Gr. Kapancjan, pravi član Jermenske akađemije nauka, uglavnom odobrava stav Čikobavin. U duhu Čikobave govori i akad. V. V. Vjnogradov, profesor 'Moskovskog univerziteta i vrlo tanani analitičar, protiv kojega su najčešće i najotsudnije izlazili marovci sa svojim oštrim i neđostojnim napadima. Omladina se, veli Vinograđov, sva vaspitava na Maru i zbog toga se izvršio rascep iz* među objašnjenja Marovih i stvarnih pitanja jezičkih. Istorici jezika ne mogu smestiti u granice Marovih izvođenja 6voj materijal. Teorija o stadijalnosti ništa ne daje za razumevanje ruskoga jezika, a, sem svega drugoga, Mar se udaljio od marksističke komcepcije nacije. Vinograđov oštro kritikuje i pristalice Marove (Filina i Meščaninova). L. Bulahovski, pravi član Ukrajinske akadernije ra uka i prof. Kijevskog univerziteta, brani ranije učenje o jeziku i smafra da u delima klasika marksizmalenjinizma ima sve što je potrebno znati o materijalističkoj strani lingvistike. On navođi kao kritiku nadgradnje reči Engelsove: »Teško će poći nekom za -· rukom, a da ne postane smešan, ...da objasni ekonomskim promenama gornjonemačko menjanje vokala koje deli Nemačku (prema dijalektima) na dve polovine«. Inače on nalazi i ponešto dobro u učenju Marovu, naročito, u delima njegova učenja I. I., Meščaninova. Naposletku, prof. P. Černih veli da se došlo do ovakvog stanja u sovjetskol lingvisti= ci zbog slabog razvitka ozbiljne i duboke kritike i samokritike kođ sovjetskih lingvista i zbog »nepravilne taktike pretstavnika tzv. novog učenja o jeziku«. »U slučaju da definitivno raskrstimo s tim oružjem (analizom od četiri elementa) novo učenje o jeziku pretvoriće se u arhivu za. sebnih, nepovezanih, mada katkađa i vrlo interesantnih, posmatranja, aforizama, opštih misli koje će i dalje očekivati da budu dokazane.« On ide” i dalje i veli đa sam naziv za ling-· vistiku Marovu »novo učenje o jeziku« treba odbaciti, jer se to učenje nije opravdalo ni u Sovjetskom Savezu ni u inostranstvu,

Naporedo sa ovom surovom kritikom Marova učenja i potpunim odbacivanjem njegove lingvistike pušteni su i učenici i produžavaoci Marove

nauke da kažu svoje mišljenje. Vero= ~

vatno se od njih pažljivo krio tragični ishod ove ankete radi kojega je, ustvari, ona i bila priređena. Među.” njima je na prvom mestu 1. I. Mešča-

ninov, akademik i profešor Lenjin- ·

gradskog univerziteta, neposredni učenik Marov ne naj mnatniji pronosilac Marove slave. On

priznaje da i učenje Marovo ima 8VO-

jih neđostataka' (i sam se Mar popra\ (Mastavak na drugoj strani)

i u jedno vfeme naj —

—

„Coaidi