Nova Evropa

vreme, i u toliko je življe osećala pritisak feudalnog·plemstva. Najzad, to je nezadovoljštvo orgahizovano, i 1573 planuo je seljački ustanak, sa ciljem: ukidanje feudalnog sistema, deoba zemlje, i stvaranje demokratske države Hrvatske s nezavisnom upravom, Која Pi stajala sa ostalim Krunovinama austrijskim i personalnoj uniji i priznavala Hapsburge za vladaoce, Ali ustanak bi u krvi ugčušen, i njen vodja — Matija Gubec — prikovan za gvozden i usijan presto. U 17, stoleću organizovala se u slovenačkoj pokrajini Gorici nova seljačka buna, sa devizom »za staru: pravdue, Ona je zahvatila čitavu Vipavsku dolinu i deo Primorja, ali se završila nesrećno kao i ranija. |___ Ti neuspeli ustanci, radi podele zemlje, ostavili su u narodu snažnu uspomenu, i razvili čitav kult buntovnosti, Ime Matije Gupca pravi je program za zagorskog seljaka Još i danas, Gesla »Za stare pravice«, i »Ža seljačku slogu«, još su i danas moćni pokretači duše hrvatskog seljaka, u kome buntovni duh nije mogla da uguši ni vekovna beda, ni iseljavanje masama u Ameriku, — Preporodjen, srpski je narod živeo i razvijao se, mada su Turci bili sasvim uništili srpsku državu, Hrvatska je životarila srednjevekovnim životom i dalje, ali je narod bio uistini politički i ekonomski zamro i pridušen šve do početka ovog stoleća, Tek godine 1904 osnovana je »Seljačka Stranka«, koja pokreće svoj organ »Dom«, i budi političku svest u seljaka, Program je ove stranke klasno-seljački, jer traži: »seljačku vladu, seljački sabor, seljačku upravu«, Monarhistička u samom početku, ona je .sve više naginjala ideji slovenske, federalističke hapsburške monarhije, Bečki »pas na lancu«, vodja seljačke. stranke imao.je zadatak da odstrani seljačku klasu od ideje jugoslovenske zajednice, baš kao. ono i.dvorski pop Šteker,

Od 12; veka, u Hrvatskoj biju žučan boj neprekidno tri osnovne političke ideje: misao unije sa Ugarskom {unijonistička. ideja), misao državne samostalnosti Hrvatske {državna ideja), i misao jugoslovenske zajednice, Krajem svetskog rata, poslednja ideja definitivno pobedjuje; a u seljačkoj stranci nastaje preokret, Nju vešto hipnofiše Sti, Radić koji — bez mogućnosti da ostane dalje hapsburški monarhičan — postaje republikancem; i seljačkoj stranci daje naziv »Hrvatska Republikanska Seljačka „Stranka«, Radić: zatalasava seljačku hrvatsku masu i revolucijomarno, vešto operišući tradicijama bimtovnosti seljaka (»Vjera u Boga i seljačka sloga«}), i r eakcijonarno, raspaljujući je šovinistički »tisućljetnom hrvatskom prošlošću«, I u 1920 naivni seljak opet odlazi u »puntariju«, ovog puta najmanje uspelu od svih iz prošlosti, U proglasu glavnog odbora Radićeve stranke {od jula tek. godine) vidi se već париštanje revolucijonarne a zadržavanje samo reakcijonarne taktike, Tamo stoji, izmedju ostalog: »H, R, S. S. svaku revoluciju smatra isto 'fako prokletstvom, kao i svaki rak« 1: »H, R, S. S. mora u svojoj političkoj stalnosti i nepopustiljivosti ostaii do kraja na zakonitom: putu svoje mirovne politike... Gospoda i radništvo kao neznatna manjina u narodu stavljaju, kad se bine, na kocku samo svoju slobodu i život, ali seljaštvo. kao ogromna većina

170