Nova Evropa

rode, to je veličina apostola koji živi prema onome u što vjeruje, te djeluje svojom riječju, koja obasjava i rasplamćuje, i svojim primjerom, U ovom razdoblju nastaje, ili bolje raste, iz krila liberalnoga pokreta zajednička evropska svijest, zajednička idejna podloča, zajedničko sudjenje, zajednička senzibilnost. Macini daje ovim osjećanjima nove akcente svojim religijoznim duhom i svojom ljubavlju kojom je obuhvatio razne narode, i talijanski, i njemački, ı plemena Južnih Slovena, koja Je on prvi otkrio ı kojima je označio puteve budućnosti,

Liberalni pokret budio Je i u drugim zemljama težnje za nezavisnošću, Ugarska, Češka, Hrvatska, itd.,, nastoje da роdignu ugled svom nacijonalnom jeziku, da Sa književno razviju, da mu izvojuju službenu upotrebu, Van Austrijskoga Carstva, medju narodima pod turskim suverenitetom, Srbija dobija neku avtonomiju, a tako isto i Moldavska i Vlaška, Pa ni sama Rusija nije mogla da se otme sili nacijonalnog idealizma, te se ı u njoj Javlja neki nacijonalni pokret, iako u obliku panslavističkog imperijalizma, koji Je modeliran prema uzoru pangermanizma njemačkih romantičar4 ı sličnih političkih utopist4,

U ovo doba javlja se i komunistička ideja, Pokret dobija podstreka iz revolucije koja se je provodila u industriji i tr8ovini, uslijed upotrebe mašine i brzih sredstava prenosa; ova, dajući produktivnom procesu jedan užurbani ritam, izmijenila je predjašnji poredak ekonomskih klas4, prikupljala je u velike gradove guste mase radnika, izrabljivala je, uz neznatnu magradu i kroz duge satove, djecu i žene, bogatila je nenadnim i velikim dobicima preduzimače i kapitaliste, i počela je da stvara prve početke ргетоб! Нпапзђега 1 bankarA4A, omogućujući takmičenja i konkurencije s izmjeničnim krizama, propadanjima i bijedama, Ove činjenice nijesu deterministički proizvele komunizam, kao neposredan odjek radničkih patnja, nego su one postavile mislioce pred izvjesne ekonomske i moralne probleme, pred probleme bolješa uredjenja produkcije, pred probleme pravde, humanosti, i civilizacije, pred probleme političkog odgoja novih socijalnih klasa, U bitnosti, dakle, radilo se Je o problemima koji su uvijek zaokubpljali ljudsko društvo i pokretali tok ljudske istorije; ali su se sada, javljali, uslijed novih prilika, u novim oblicima, Glavni elementi marksističke nauke postojali su već prije Marksa, raštrkani ili djelomično sistematizovani, Tako je Oven (Owen) polazio s materijalističkih pretpostavaka, Furije (Fourier) je prezirao »moral« i »dužnost«, a svi oni, a osobito Sen-Simon (Saint-Simon)}, obarali su se na ideju slobode, koja je — kako je govorio Sem-Simon — »jedna neodredjena i metalizička ideja«, nemoguća Као što Je nemoguća sloboda u kemiji, fizici, i astronomiji, Slična su i načela Marksove nauke; istorijski materijalizam, misao, umjetnost i religija shvaćeni kao fenomenologija ekonomije,

453