Nova Evropa

silom, moralo se savladati unutarnjeg neprijatelja, bez fizičke sile, U početnom stadiju stvaranja države oba ta zadatka bila su dotovo podjednako teška. Sredstva za svladjivanje unutarnjih protivnika države bila su više moralne prirode: molba, kletva, prijetnja, i blagoslov. Prije upotrebe tih sredstava moralo se prosvijetiti gradjane buduće države, jer se neprosvjećenu i nerelidijoznu čovjeku ovim, na oko bezazlenim, sredstvima ne bi mogla nametnuti nikakva vlast. Svi pokušaji stvaranja srednjevjekovne srpske države morali su propasti baš zato što njihovi inicijatori nijesu bili odabrali za svoj posao ovakve metode rada. Stevan Nemanja je začetnik srpske države, ali njen osnivač u pravome smislu nije on, nedo njedov sin Sava, docniji srpski arhijepiskop; »Nemanja Je to samo u genetičkom, bolje reći biološkom smislu« (L Pilar). Što je Sava uspio osnovati i učvrstiti srpsku državu imade u prvom redu da zahvali svome državničkom talentu i metodu rada, jer da nije počeo sa Crkvom i prosvjetom, nikad ne bi bio osnovao države, niti bi on bio ono što Jeste.

Najmladji, sedamnaestogodišnji sin osnivača srednjevjekovne srbijanske države i najpoznatije srpske dinastije Stevana Nemanje, Rastko, u kaludjerstvu nazvan Sava, pošao je i zakaludjerio se ostavivši vladarski dvor svoša oca i sve ono što je na tom dvoru mođao uživati: »Nije Sava težio za novim dostojanstvom iz oduševljenja prema jevandjelju, nedo iz taštine«, kaže Jireček. Kakve su bile prilike na srednjevjekovnim · dvorovima najbolje se vidi po tome, što se Sava — kao najmladji, treći sin jednog vladara — nije mogao nadati ničemu naročito povoljnom po sebe ako ostane na dvoru. Nesamo kroz bratsku, neđo i kroz roditeljsku krv se tada najčešće dolazilo na presto, Jeđan od Savine braće bio je naslonjen uz moćni Istok, a drugi uz još moćniji Zapad, — za Savu nije moglo biti snažno8S oslonca, pa ni nade na presto, Ali često i slučajni dogčadjaji i raspoloženja posluže da dodju do izraza sakrivene sile, kojima se potom rješavaju krupna državna i narodna pitanja. Velika nužda srednjevjekovne Srbije, da se iznutra Rkonsoliduje i da riješi dinastičko pitanje, trebala je samo slučajan susret izmedju svetogorskih kaludjera i Save, pa da bude otklonjena odlaskom Save kroz kaludjerstvo u državnike, kroz Crkvu u Državu, kroz vjeru do vlasti i sile,

Otac Savin, Nemanja, kršten je u katoličkoj Crkvi; Savin brat Vukan bio je revnostan katolik; i sam Sava je posredovao u Rimu, da Stevan dobije kraljevsku krunu, — i dobio ju je, te ба je Sava tom krunom, dobijenom od Pape iz Rima, vjenčao za kralja. Rim, sa čitavim Zapadom, bio je daleko moćniji i napredniji od Vizantije i Istoka; pa ipak je državnik i diplomat Sava Nemanjić prihvatio Istočnu a ne Zapadnu Crkvu, približivši se slabijemu, a izmakavši jačemu susjedu. Zašto? — Rim-