Nova Evropa

Nešto drukčije predstavlja problem socijalistička kritika. Marks polazi od viška vrijednosti, A višak vrijednosti nastaje otuda što se u privrednom procesu proizvodi veća vrijednost od vrijednosti produkcionih sredstava i radnih snag4 koje preduzimač kapitalist zakupi i u posao unese. Vrijednost radne snage ravna je vrijednosti sredstava za život i za održamje te snage; a radnik nalazi u radionici daleko više radmih sredstava nego što bi trebalo da proizvede vrijednosti za svoj život i održanje, i prisiljen je da radi daleko više, Zato producira više vrijedmosti nego što je u posao uloženo, Kako sav produkat pripada kapitalistu, pripada mu i sav višak vrijednosti; radi toga on i organizuje poslove, A u stvari je sav taj višak neisplaćeni dio zarade uposlenih radnik4, jer je vrijednost svakog produkta odredjena samo kvantumom utrošena društvemog radmog vremena, a množina produkata predstavlja samo mmožinu rada.)

Tačno je, da je cilj svake privrede stvaranje veće VrFIjednosti, i da sav čisti višak na kraju privrednog procesa pripada nezasluženo preduzeću odnosno preduzimačima koji to preduzeće predstavljaju; ali nije tačno, da je sav taj višak samo dio meisplaćene zarade onih radnik4 koji su bili uposleni u privrednom procesu, Višak je rezultat čitava procesa, pa bi trebalo da pripane svim predstavnicima privrednih sila koje su u procesu učestvovale, a da im se u pravilnom razmjeru obračuna ranije primljena akontacija. Nikako ne bi bilo pravo da pripame samo grupi radnika uposlenih direktno u samom procesu, Sirovine i polufabrikati, koji se u proces umose po kupovnoj vrijednosti, sadrže takodjer dio meisplaćena čistog dobitka iz nekog ranijeg procesa; a i po Marksu, materijal ı radna sredstva ranije producirana, koja se u nekom procesu utroše, treba shvatiti samo kao ramije faze istog procesa, I ma kraju krajeva, sav kapital predstavlja akumulirane vrijednosti privrednog rada ranijih generacija, Ne može se zato sporiti, da bi sve vrijednosti morale doći do izražaja pri podjeli prihoda. Ali kakva relacija da se uzme izmedju pojedinih kategorija rada ı kapitala?

Po Marksu se rad mjeri samo kvantitativno; sve više vrste rada svode se na jednostavan rad, Razlika je medju njima često iluzorna, ili se svodi samo ma visinu troškova za obrazovanje.**) Ali stvar nije tako jednostavna; razlika u radu mije samo kvantitativna već je i kvalitativna, I vrlo je teško postaviti relacije izmedju raznih vrsta rada, Socijalisti predlažu wocijalizaciju kapitala i svih sredstava proizvodnje, Kad ibi se to moglo provesti, problem bi se doista pojednostavio, I bilo bi mnogo pra-

*) Marx Karl; »Das Kapital«, erstes Buch, str, 188—192, Kipenheuer, Berlin 1932,

'") Marx, »Kapital«, I, st, 198 i 199,

305