Nova Evropa

Književni pregled.

Lav Tolstoj i njedov literarni uticaj, (Povodom 25-šodišnjice piščeve smrti.)

Lav Tojstoj ina ogromno značenje u duhovnom životu i u umjetničkom stvaranju čovječanstva, ı lo u inozemstvu možda veće i snažnije nego li u Rusiji. Jer dok je ruski duhovni život zadnjeg polustoljeća bio pod neposrednim i silnim Tolstojevim utjecajem, u književnosti se on osjećao mno8o slabije. Novija ruska književnost vuče svoju lozu od Puškina i Gogolja, koji su stvorili u njoj dva posebna smjera, Sunčano-jasni Puškinov put nastavio je Tolstoj; a mjesečavo-mističnom Gogoljevom stazom pošao je Dostojevskij, i taj je smjer naročiti razvitak dobio u djelima Leonida Andrejeva, Mereškovskog, Šmeleva, Braće Serapjonovih, Jedno od glavnih tumačenja ovog interesantnog fakta treba tražiti u grozničavo-užurbanom razvijanju ruskog državnopolitičkog i društvenog života, počevši od širokog umjetničkosocijalnog pokreta »narodnjak4« pa do boljševičke Revolucije. Tolstojev put, medjutim, nastavlja sada skoro jedini Ivan Bunjin, i tome srazmjerno slabom uticaju Tolstoja na rusku književnost uzrok je u prvom redu psihološki: neposredna blizina i lični dodir ruskih književnika sa Lavom Tolstojem. Lični šarm i utisak ličnosti Tolstojeve gurao je u pozadinu književni uticaj, koji će se — vjerojatno — jasnije pojaviti tek kasnije, Ali je već sada Tolstoj potpuno zarobio ruskog čitaoca i čvrsto da drži u svojim rukama. Savremena ruska čitalačka publika, unatoč svega što je proživila u vezi sa Revolucijom {a možda i baš uslijed toga), daje Tolstoju svu svoju ljubav i srdačnu odanost, dok na Zapadu Tolstojev uticaj neprekidno raste i širi se, podjednako zadobijajući i pisce i čitaoce.

Tolstoj se na Zapadu pojavio koncem Sedamdesetih Godina, i — nakon kratke perijode upoznavanja —— izazvao je buru ushićenja, koja je vrlo brzo prešla u pravu i trajnu simpatiju, U popularnosti Tolstoja na Žapadu nema znakova mode, koja isto tako brzo nestaje kao što se i pojavljuje, a baš je očigledan pravi interes, koji je u osnovi čvrst i nepromjenljiv, jer mu je duboko korenje. On je sada na Zapadu pisac koji kao da je urastao u evropsko title, bez one danas već obligatne šarene ruske egzotike, koje nije lišena ni popularnost samog Dostojevskog, a da i ne govorimo o drugim ruskim piscima, naročito sovjetskim. Zapad se postepeno približava Tolstoju, i uvrštava ga u uže kolo svojih duhovnih vodja ı učitelja.

Zapadna Evropa je odmah »primila« Tolstoja; ali je u početku ocijenila tek njegov čisto umjetnički dar. On je uveden u krug svjetskih pisaca, i to — kao jednakopravan član — u grupu

60