Nova Evropa

po tim brdima prostrana visoravan, koja je djelomično obrasla visokom gorom: bukvom, crnim borom, munikom, i klekovinom; a najviši dio te visoravni čine planinski pašnjaci, Visoke planine: Zelen Gora, Lelija i Kalelija, Treskavica, Visočica, Bjelašnica, Prenj, Plasa, Čvrsnica, Čabulja, Crvanj, Velež, pružaju sa svoj m planinskim pašnjacima neiscrpne 12у0ге ishrane stoci hercegovačkih stočar4, Kad bi nekom palo na um da kakvom prijekom naredbom ili nasiljem spriječi stočare Južne Hercegovine da istjeraju jednog ljeta svoju stoku na planinske pašnjake, prouzrokovao bi katastrofu Južne Hercedovine: stoka bi pokrepala od gladi i žedji, Jer čim nastanu ljetni mjeseci: juni, juli, i avgust, nastupi u normalnim godinama u ovim srezovima Južne Hercegovine teška suša od koje presahnu izvori, presuše gorski potoci i riječice, ponestane vode u čatrnjama. {(Čatrnje, to su izgradjeni rezervoari za vodu po varošima i selima, u koje se u toku zime i s proljeća slijeva površinska voda, kišnica.) I ljudima bude tada teško življenje uslijed nestašice vode, Najveći dio stoke ne može u tim mjesecima da ostane u stalnim ljudskim naseljima Južne Hercegovine, jer nesamo da nema trave ni paše, nego nema ni vode za napoj.,

Po dugom životnom iskustvu, hercegovački stočari i ne čekaju da ih to teško stanje zateče sa stokom u njihovim selima, nego se još početkom juna počnu spremati za izdig na planinu, izmedju 5. i 10, juna kreću sa sitnom stokom odredjenim putem, U to vrijeme putnici mogu vidjeti na prolazu duše povorke stoke, pred kojima ı za kojima idu stočari sa konjima natovarenim najpotrebnijim kućnim priborom. Po dva i po tri dana putuju oni od svojih sela do planina, provodeći dane i noći pod vedrim nebom, izloženi svim njegovim darovima i ćudima, Makoliko da su oni na ovim planinama velikim prostorom odvojeni od svojih stalnih naselj4a, ipak čine s njima nerazdvojnu cjelinu, Na planinu izlaze obično po dve ili tri osobe iz svake kuće, koje tamo žive u zasebnim kolibama; ali se često i udružuju i žive zajedno po dve i tri porodice u jednoj kolibi.

Ti planinski pastirski stanovi predstavljaju najprimitivniji tip ljudskih prebivališta: jedno jedino odjeljenje, ogradjeno sa četiri kamena zida i sa krovom nad glavom služi kao prostor za dnevni boravak, za spavanje, za rad, za uspremu namirnic4, i za spremu prikupljenih stočnih proizvoda: mlijeka, kajmaka, masla, sira, i vune, Cijela koliba pokriva površinu od 15—20 m, Teškim životom žive ti stočari na planini: oskudno se hrane, strpljivo i mirno podnose bure i bijesove planinske. Bore se i sa zvijerima! Ali su ipak zadovoljni, ako im pod povoljnim prilikama stoka ne oskudijeva u ishrani i daje obilno mlijeka, Sa stanovišta ishrane stoke i prikupljanja stočnih proizvoda (bijelo8 mrsa), povoljnije su im vlažne godine nego sušne,

209