Nova Evropa

daha vjerovanja, sve se pokorava slijepoj volji jednog jedinog stvora i jednog jedinog čovjeka, čija je moć bezgranična; religija koja tu vlada jeste religija samoumištenja, jer tu čovjek živi, razvija se, izumljuje, postaje gospodar svijeta, samo zato da bi sama sebe unmištavao!... »Čovječanstvo& — kako kaže Berngson — »upola zgaženo pod teretom progresa. koji je ono samo stvorilo, stenje: ono ne za dovoljno, da njegova budućnost zavisi od mjega samoga; ono se mora upitati, da li želi samo živjeti, životariti, ili prije svega učimiti potrebni napor da bi se i na našoj nezadovoljnoj planeti izvršila Dima fumikcija svemira, koja se sastoji u tome: da je svemir stroj za pravljenje bogova«. Agonija Evrope mije u suštini drugo do umiranje ovog čovjeka, koji je u sebi ubio svijest o svojoj misiji na zemlji, o svome odnosu |prema etičkom i prema duhovnom. Izmedju Apolona i Dionizija, moderan čovjek mije uspio da pronadje mikakav odnos, niti da izgradi potreban most: on je — sa meograničenom vjerom u svoje mogućnosti — iskopao bezdan u koji danas (ponire evnopska cjelima.

Evropa je razdvojena, pocijepana i slomljena na dva pola: ona Je, s Jedne strane, racijonalistička, refonmatorska, i revolucijonarna: a druge strane, ona čuva u sebi još uvijek osnove Hrišćanatva, poretka, i sinteze. I ta agonija evropskog dualizma iraje već vijekovima, — možda od same pojave Hrišćanstva. Julijan Apostata je njezina dramataka reakcija. Ali je oma postala potpuna za vrijeme humanizma, za vrijeme Luterove Refonmacije i Lojoline Protivreformacije, i konačno u wrijeme Francuske Revolucije. Današnja kriza Evrope posljedica je i nastavak tih preloma u evropskoj duhovnoj i političkoj cjelini. Totalitarne doktrine svojim instinktom, svojom. razbarušenošću, i svojim ukmsom za kaos, za ruševinmu, ı za slomove, samo produbljavaju i dovode u krajnost krizu čiji izvor leži u iskonskom evropskom dualizmu, Ovu dramu svog dualizma i svoje duhovne dihotomije može Hvropa da okonča samo povratkom ma evamgjeoski humanizam, budući da je racijonalistički humanizam mginuo; ona treba da se vrati ma civilizaciju Grada, treba da iskrsne pred poplavom ibroja smisao i važnost pojedinca, ličnosti, čovjeka i imdividue. Treba zaustaviti prodor varvari umutra i spolja, treba uspostavati zakonitost čovjekove ličnosti i mjegove individualne slobode. Evropa је pregažena pod teretom varvari i Skita, koji prijete da poruše njezinu civilizaciju i wnjezimu duhovnost, Veliki mrak obuhvata ju i zavija mplaštem meizvjesnosti: oma luta bez pravca i cilja; njezime velike i male komponente —

384