Pravo i privreda
bili su dvoznačni. S jedne strane, poreske slope su snižavane (npr. osnovna stopa poreza na promet smanjena je sa 46% na 27%, stopa poreza na dobit korporacija sa 40% na 30% i dr.). S druge strane, uvedene su nove, visoke dažbine, poput posebne republičke takse, ili su neke od postojećih uvećane (npr. porez na prihode od samostal- ,e delatnosti, porez na prihode od poljoprivrede i Sumarstva, porez na lična primanja, 1 porez na fmansijske transakcije i dr.). Pritisak poreskih obveznika i javnosti, ali i povećani priliv fiskalnih prihoda u budžete i fondove socijalnog osiguranja, omogućili su Vladi da u nekoliko navrata snizi poreske terete: porez na lična primanja snižen je prvo sa 35% na 30%, pa zatim na 25%; porez na fmansijske transakcije sa 2% na 1%, pa na 0,5%, da bi, konačno, bio ukinut; republička taksa je smanjena i dr. Ovakva "lutanja" svedoče da tek treba formulisati izmene u poreskom sistemu i utvrditi poresku politiku koji bi bili u funkciji pokretanja ekonomskog oporavka Jugoslavije. Na stranicama koje slede učiniće se pokušaj konceptualizacije jednog takvog sistema. 2. Kriterijumi koji proizlaze iz opšteg položaja privrede u tranziciji Unutrašnje i spoljne okolnosti doprinele su da u javnosti nije raširena svest o tome da SR Jugoslavia pripada grupi zemalja u tranzciji. Nekada ispred ostalih država centralne i istočne Evrope, kada je reč o tržišnoj orijentaciji, Jugoslavija je danas u mnogome iza Češke, Slovenije, Mađarske i Poljske u pogledu prelaska u tržišnu privredu. Reforme u Slovačkoj, baltičkim republikama, Bugarskoj, Hrvatskoj i još nekim zemljama takode su odmakle, tako da postoji opasnost da se u novoj konstelaciji snaga u Evropi naša država nade i iza njih. Otuda Program rekonstrukcije monetarnog sistema i strategije ekonomskog oporavka Jugoslavije predstavlja dokumenat koji, reafirmišući tokom 1992. i 1993. godine potisnuto opredeljenje za tržišnu privredu, vraća SR Jugoslaviju na osnovni pravac reformi kojim prolaze ostale zemlje u tranziciji. Ako se pode od pretpostavke da se jugoslovenska privreda ne može razvijati van okruženja u kome se nalazi, onda je prelazak na tržišnu privredu, sa dominantnim privatnim sektorom i državom koja igra značajnu socijalnu funkciju neizbežan. Ako se, pak, izabere model autarkične i etatizovane ekonomije, onda ni ukidanje sankcija neće moći da otvori perspektive zapdvredni prosperitet. Centralno-planske (etatizovane) privrede bivših socijalističkih zemalja doživele su, uostalom, kolaps zbog svoje neefikasnosti; čak je i samoupravni sodjalizam, uprkos svojim brojnim slabostima, predstavljao ekonomski racionalniji i efikasniji privredni sistem od onog zasnovanog na "sovjetskom" modelu. Zato se privredni oporavak Jugoslavije može ostvarivati samo u uslovima prelaska na tržišnu privredu, praćenog privatizacijom i stabilnom valutom, a ne u komandnoj ekonomiji, sa hipertrofiranim državnim sektorom i visokom inflacijom. Polazne osnove fiskalne reforme koja je početkom 1992. godine sprovedena u Srbiji i Cmoj Gori upravo se podudaraju sa ovakvim opredeljenjem. U Srbiji su Zakon o porezu na dohodak gradana, Zakon o porezu na dobit korporacija, Zakon o porezima na imovinu i Zakon o doprinosima za socijalno osiguranje uradeni na osnovu iskustava fiskalnih reformi u zemljama Clanicama OECD. Tokom 1992. i 1993. godine pojedina rešenja iz ovih zakona menjanja su u skladu sa tada preovlađujućom tendencijom napuštanja reformi, tako da se danas postavlja problem kako da se ona odstrane i reafirmiše polazni koncept novog Eskalnog sistema.
1 U stvari, raniji progresivni porez, čija je najniža stopa bila 25%, a najviša 50%, zamenjen je proprorcionalnim, sa stopom od 35%.
67
PORESKISISTEM ZA EKONOMSKI OPORAVAK JUG DSLAVDE