Ritam

KAD GLUMCI REŽIRAJU

“Biti reditelj je san svakog lošeg glumca”. Džoan Rivers

Dužni smo da, iako je objašnjenje duže od citata, razjasnimo čiju smo izjavu naveli kao jedan od mogućih motoa ovoga teksta, baš kao i zašto. Gdja Rivers nije neko koga bi trebalo da poznajete, dapače. Pitanjeje ko je, uostalom, za nju i znao dok 1978. nije snimila film koji je pobrao očajne kritike i uspeo da zaradi četmaest puta više novca no što je u njega uloženo. Dobro, to se пе dešava svaki dan, pogotovo ne ako film, kao što je njen “Rabbit Test”, ima za tematiku nešto tako bizamo kao što je priča o prvom tmdnom muškarcu. Takodje, пе dešava se da jedna zaboravljena epizodistkinja iz tridesetih i četrdesetih godina postane filmski režiser, kao gdja Rivers. Ovo bi sve bio odgovor na pitanje “ko”, a odgovor na pitanje “zašto” krije se u, bez vrednosnih sudova, zanimljivoj činjenici da su se njene mnogo uspešnije kolege i trenutno najaktuelnije holivudske filmske zvezde masovno bacile na poziciju iza kamere, u rediteljsku stolicu. Naravno, nije u pitanju ništa novo naprotiv. Kako je govorio velikan pozorišne režije Branko Gavela, “Redatelj je jedan bedak koji govori drugoj dvojici bedaka gdje da stanu i kuda da gledaju”. Taj prvi “bedak” bio je, po pravilu, i sam jedan od nesretnih profesionalnih glumaca, ili vodja grupe, odnosno zvezda, ili - docnije - onaj koji je imao dovoljno iskustva, ali premalo snage da se i sam mota po sceni. Barem tu stara priča o tome ko je stariji - kokoška ili jaje dobija svoj odgovor. Od glumca se izlegao reditelj, i vremenom postao, od ružnog pačeta koje se mota oko nogu dramskih prvaka, jedna od svetih krava umetnosti dvadesetog veka. S pravom, gledano u sklopu savremenih estetičkih teorija, baš kao što je nekada glumac brao sve lovorike - doduše, one koje bi ostale iza pisca. Рге pedeset do šezdeset godina samo su dvojicu reditelja u Holivudu smatrali za umetnike: Džona Forda i Frenka Kapru. Nedugo potom, radikalno je počela da se menja percepcija filmske umetnosti i uloge reditelja u njoj, predstavljajući na glavu obrnutu tezu koju u “Bulevaru sumraka” Bilija Vajldera izgovara Vilijem Holdlen u razgovoru sa svojom koleginicom na ekranu, mladom scenaristkinjom : “Publika i nc zna da mi postojimo. Oni misle da glumci sve sami izgovaraju”. Sa “teorijom autora” odnosno “politikom autora” status reditelja se vinuo do nebesa - barem u kritičarskim vodama, mada ni to nije ostalo bez uticaja na sklonosti publike i “boxofficc” taktiku producenta. U profesiorialnim krugovima na američkoj zapadnoj obali podeljena su mišljenja o tome ko je.

zapravo, “autor” jednog filma (ne “filmski autor”, što je nešto drugo) : scenarista, producent ili onaj na kojeg bi se, u ovoj raspravi, moglo tipovati kao na favorita - reditelj, No, gde je tu glumac, osim u ulozi nekoga ko je mamac za publiku koju valja dovesti da vidi tudje ostvarenje? Glumac - autor ili je stvar gotovo mitske prošlosti (Kiton, Čaplin), ili autorske “podvojene ličnosti” (fon Štrohajm, Vels), ili je, pak, u pitanju komičar sa dominantnim psihološkim tipom u svojim filmovima (Džeri Luis, Luj de Fin), ili su, konačno, to glumcireditelji sa određenom aurom i pogledom na svet koju svojim pojavljivanjem ili režijom (Klint Istvud s jedne, Spajk Li i Vudi Alen sa druge strane) nude. Međutim, sve su to izuzeci koji ne uznemiravaju važenje pravila. Stvar se menja kada u samo četiri godine čak trideset, ako ne i više, glumaca iz jednog grada, pa zvao se on i Holivud, odluči da se na špici pojave što kao reditelji, što kao producenti. Zamajac ovog trenda u devedesetima pokrenuo je Kevin Kostner ekološkim i ultra politički podobnim pseudo-vesternom “Ples sa vukovima”, dobitnikom više nagrada Američke akademije za film, i u odnosu na njega se mogu, po potrebi, klasifikovati glumci-reditelji “pre Kostnera” i “posle Kostnera”. Neki od onih “рге” uključili su se u trku i “posle”, ali većina spada u usamljene slučajeve koji su se bavili analiziranjem vlastitog životnog puta, kao Ričard Prajor filmom “Jo Jo Dancer, Your Life Is Calling”, žanra na koji su bili osuđeni, kao Entoni Perkins sa filmovima “Psiho 3” i “Lucky Stiff’, sklanjanjem od svog marketinškog lika, kao Bert Rejnolds sa filmom “The End”, ili izletom u vode filmske režije kao zanata koji može da dovede do spoja kritičkog priznanja i uspeha na bioskopskoj blagajni, kao što je slučaj sa neujednačenim rezultatima Džeka Nikolsona, od ranih “Reče: vozi!” i “Pravac Meksiko” do ambicioznog filma iz Kostnerovog doba “Dva Džejka”, a o Vorenu Bitiju sa “Nebo može da sačeka”, “Crvenima” ili “Dikom Trejsijem” da i ne govorimo. Režiji okrenute glumce, odnosno zvezde, ako se složimo da između ova dva termina postoje razlike, teško možemo svesti na neki najmanji zajednički sadržalac, osim da se u najvećem broju slučajeva radi o laureatima Američke filmske akademije, Udruženja kritičara ili Kanskog festivala. Predstavnik ovih poslednjih je Tim Robins, zvezda nakon Altmanovog “Igrača”, koji je snimio film sa sobom u glavnoj ulozi pod naslovom “Bob Roberts”. Radi se o priči o desno orijentisanoj zvezdi kantri muzike koja se vinula u političke vode sa sloganom “ne pitaj šta ti možeš da uradiš za svoju zemlju, nego šta ona može da uradi za tebe”, u kojem se oseća snažan uticaj opusa i stavova reditelja koji ga je vinuo na zvezdane staze. Sličan snažan društveno-umetnički angažman

RITMOV VODIČ II: Kako se postaje reditelj kad ste zvezda u istom Holivudu

62