Učitelj

480 РАСПРАВЕ И ЧЛАНЦИ

Последња теорија, не одричући да карактер човека зависи од многих чињеница, даје духу релативну слободу (у колико је свесне саморадње). И у колико је на тај начин воља релативно слободна, у толико има и кривичне одговорности.

Само оваквим резоновањима може бити заснована права научна теорија, т. ј. теорија чију садржину чине релативне истине (апсолутним истинама бавила се је метафизика). 'Георија свесне воље треба да заузме у филосоФији кривичног права оно место, које је до сада обично теорији слободне воље давано.

Пошто смо — надамо се — успели да убедимо читаоца, како поред практичког постоји и теоријски разлог, и научни основ за кажњавање, то сад да пређемо на кривичну одговорност и кажњавање школских ученика.

Као што емо напред већ изложили, свесна је воља основ свакој одговорности. То вреди и за ученике. У колико свесно појимају да не ваља оно што (чине и да ће за то бити кажњени, у толико су одговорни и криви за своје поступке.

Али у колико код деце има таквог свесног појимањаз И не само код деце, него чак и код људиг

Да, мора се признати, и код одраслих криваца мало је таквих, који потпуно разумеју све што чине. Велика | већина н. пр. краде, разне преваре и друга преступна. дела врши више по нагону, због тога што је тако из ма-

лена навикао, што је васпитано у топ правцу, и не | раз“ |

мишљајући много о последицама што ће их снаћи услед | таквог деловања. Мало је злочинаца који јасно појимају и неморалност дела, које чине, и казну, која ће их постићи, па опет да се решавају на извршење дела. Да доносе такво свесно решење на основу свесног размишљања —- за то су способни људи колико толико умно развијени. Већина пак злочинаца нису такви — то су људи, који врше злочин више по навици, но на РОА свесног решења. у

Дакле и код већине или бар великога дела одраслих злочинаца, мучно да се може наћи основа за кривичну одговорност, па дакле и за казну. И шта онда ту да се