JUS standardizacija
STANDARDIZACIJA
to su tehnički propisi koji, sastavljeni od strane najkompetentnijih stručnjaka, pružaju mogućnost najveće štednje u korišćenju materijala. Tim povodom iznosi se jedan zanimljiv primer. Dok je Artur Boz bio predsednik jednog američkog komiteta za bzton, došao je jednom u Brazil i tu se upoznao sa »brazilskim standardima za proračunavanje i izgradnju objekata od armiranog betona«. To su dobro poznati standardi NB-1I i NB-2, za koje je počivši prof. Tilman, izvestilac Komiteta za beton na II generalnoj skupštini ISO u Parizu 1949, izazvan interpslacijom učinjenom od strane pisca ovog referata, izjavio da ih smatra naprednijim od onih sa kojima on obično radi. Po povratku u SAD Boz je zatražio da se izvrši revizija proračuna projJekata za objekte od armiranog betona koji su već bili proračunati po uobičajenim postupcima. Nov proračun doveo je do uštede koja je išla do 37 i 44% u gvožđu i betonu (serija članaka Boza o ovome bila je objavljena u »Engineering News Record«, april-juni 1945).
Standardi o tipizaciji, koji utvrđuju smanjen broj tipova za proizvodnju, očevidno vode ka smanjenju proizvodnih troškova. Primeri koji bi to dokazali, ako je uopšte potrebno dokazivati tako očevidnu činjenicu, mnogobrojni su. Dzkret L-103 Uprave za ratnu proizvodnju SAD iz II svetskog rata doveo je do smanjenja operacija kod mašina za proizvodunju stakla od 2555 na 1572, uz uštedu 38 % radnika /časova. U poslednje vreme, Roj Hant je, primajući Hauard Kunlejevu medalju u ime Tomasa D. Džolija, naveo slučaj jedne Džolijeve inicijative, prema kojoj je zahvaljujući unifikaciji tipova el. dizalica od 6 tona omogućeno da se u 175 instalacija primeni isti projekat. U reviji »Produttivitać od Januara 1955. naveden je slučaj jedne industrijske organizacije, u kojoj je tipizacijom vijaka sa- šestostranom glavom postignuta ušteda tako da Je cena sto kom. vijaka sa 50 do 70 dolara svedena na oko 9 dolara.
Treći aspekt standardizacije je zaštita potrošača. Potrošač ili kupac prilikom neke kupovine može biti siggran da kupuje samo ono što stvarno želi, ako tačno poznaje kvalitete robe koju plaća. A on može da ih poznaje Jedino, ako specificira karakteristike koje roba mora da ima. Inače bi njegov poduhvat bio ono što 'bi moglo da se nazove »glupo kupovanjz«, jer kupac ne zna šta kupuj» (a uostalom i prodavac ne zna šta prodaje). A pošten rrodavac (kakav treba da j:> svaki prodavac) ima svu prednost da prodaje standardizovanu robu, jer samo na tzj način može da zadovolji svoju mušteriju za duži pxriod. Zbog toga Amerikanci imaju odličnu izreku: »Ostavi svog konkurenta da prodaje nestandardizovan proizvod«, jer takav proizvod, čije karakteristike nisu ni utvrđene ni konstantne, na kraju gubi tržište.
Osim navedene tri vrste standarda postoje još i druge, od kojih treba pomenuti npr.:
— standarde o terminologiji i simbolima, i
— standarde o metodama ispitivanja.
Terminologijom se utvrđuje naziv ili termin (i to jedan jedini) za svaku stvar. Važnost tog utvrđivanja je ogromna. Dovoljno je navesti da bi bilo nemoguće sprovesti ma koju trgovačku porudžbinu, ako nema sigurnosti da naziv kojim je označena stvar koja se želi nabaviti ima isti smisao kako za isporučioca, tako i za kupca. Opšte je pravilo svuda da treba izbagavati slučajeve da jedan naziv označuje različite predmete ı da isti predmet ima različite nazive.
U literaturi o standardizaciji navodi se jedan zanimljiv i skoro tragičan slučaj o razlici u terminologiji. Za vreme rata, u vazduhoplovnoj bazi Panamskog kanala bilo je hitno potrebno nabaviti neki deo aviona radi odbrane od eventualnog napada neprijateljskih podmornica. Taj deo je zatražen iz magacina, ali, odgovor je bio da ga nema. Stoga je upućena hitna porudžbina u SAD. Po prispeću delova konstatovano je da ih u magacinu ima u velikim količinama ali pod drugim nazivom . . . Ta uzbuna je dovela do potrebe da se prouče nazivi za delove aviona koji se upotrebljavaju u Americi, i u toku rada pokazalo se da su mnogi delovi imali na desetine raznih naziva.
U Brazilu je sprovedena anketa o nazivima vrsta drveta koje se upotrebljavaju u građevinarstvu. Odgovori, koji su bili primljeni od najboljih poznavalaca ove materije, pokazali su da je ista botanička vrsta bila poznata pod veoma različitim nazivima; i obrnuto, jednom nazivu odgovarale su različite vrste.
U istu vrstu terminoloških standarda spadaju standardi kojima se unificiraju simboli. Neosporno je potrebno da isti simboli odgovaraju istim predmetima i to kako u naučnim formulama, tako i u geografskim ili topografskim kartama, arhitektonskim planovima i industrijskim projektima. Primer kojim se to može pokazati su saobraćajni znakovi na drumovima; dvosmislenost tih znakova neosporno može da bude uzork teških nesreća.
Poslednja vrsta standarda, na koju se ovde ukazuje, su standardi kojima se sprovodi unifikacjja laboratorijskih metoda ispitivanja. Ne mogu se utvrditi određene granice neke karakteristike određenog proizvoda (kao npr. njegov sadržaj magnezijuma, zatezna čvrstoća, vek trajanja, ili bilo koja druga potrebna karakteristika nekog proizvoda), a da se istovremeno ne utvrdi i metoda merenja tih karakteristika. Ako se one ne _ bi utvrdile, rezultati s» ne bi mogli upoređivati. Tako npr., kada se radi o pritisnoj čvrstoći nekog betona
ili maltera, ako je epruveta kod koje se meri ta čvrstoća kocka ili valjak, dobiveni rezultati mogu da se razlikuju i za 25%.
Ako se uzme u razmatranje problem međunarodne razmene, potreba standarda nameće se bez ikakvog spora. | j
Terminološki standardi, sa tačnim dzfinicijama i uporednim nazivima na raznim jezicima, očevidno su neophodni da bi se isporuke mogle vršiti iz jedne zemlje u drugu. Inače bi dolazilo do toga da uvoznik traži jedno, a dobije nešto sasvim drugo. Autor ovog referata smatra da bi organizovanje izrade jednog komercijalnog i tehničkog rečnika, u kom bi se mogli naći odgovarajući termini na glavnim jezicima za označavanje istih proizvoda, trebalo da bude jedan od prvih zadataka koji se nameće međunarodnoj standardizaciji.
Standardi kvaliteta su takođe uslov sine qua non da bi se garantovala ispravnost u međunarodnoj razmeni među zemljama. Ako se uvoze minerali, treba utvrditi njihov sadržaj metala i metodu hemijske