JUS standardizacija
materijala nalazi se među prvima u Evropi, pa je razumljivo što u ovoj oblasti ima i zadovoljavajući broj standarda. Obzirom da se radi o materijalu koji ima široku primenu u industriji i da se na tržištu pojavljuje u vidu oblikovanih i neoblikovanih proizvoda, to su u ovoj oblasti zastupljeni svi tipovi standarda. Opšti standardi se odnose na terminologiju iz oblasti sirovina, proizvodnje, ispitivanja i primene vatrostalnih materijala. Iz oblasti terminologije urađeno je 26 standarda, od kojih je 13 na šest jezika (srpskohrvatskom, francuskom,ergleskom, ruskom, italijanSkominemačkom.) Standardi terminologije omogućuju lakše sporazumevanje između proizvođača ı potrošača, a standardi na više jezika doprinose boljem korišćenju inostrane literature ı lakšem uspostavljanju kooperativnih odnosa na međunarodnom tižištu. Pod opštim standardima su doneta i tri standarda koja se odnose na klasifikaciju vatrostalnih materijala. Standardi koji propisuju oblik i mere proizvoda uglavnom su doneseni za potrebe crne i obojene metalurgije a izvestan deo ovih standarda se odnosi na izgradnju ozida parnih lokomotiva. Donesen Je prilično veliki broj (31) standarda koji propisuju karakteristike-tehničke uslove kvaliteta koje moraju da zadovolje vatrostalne sirovine i gotovi proizvodi. Za proveravanje kvaliteta proizvoda, oblika ı mera, doneseni su standardi koji propisuju način ispitivanja. Nekoliko standarda iz ove oblasti izrađeno je na osnovu preporuka Međunarodne organizacije za standardizaciju ISO, koje su rezultat rada tehničkog komiteta za vatrostalni materijal ISO/TC 33.
Iz oblasti nemetala izrađeni su standardi za azbest, feldspat, barit, fluorit, krečnjak i dolomit, kvarcni pesak za livarstvo. industriju stakla i finu keramiku. — Pod rednim brojem 5 prikazani su izrađeni standardi za rudničku opremu. Prikazani su standardi za jamski vagonet, rudarsku izvoznu užad, vedra za prevoz ljudi, jJalovine i materijala pri produbljenju rudničkih okana, akumulatorsku naglavnu svetiljku, grafičke simbole opreme za pripremu uglja, vetrene cevi, lance za transportere, kao i standardi za gabaritne mere jamskih lokomotiva. Ovde su uglavnom zastupljeni standardi oblika i mera i kompleksni standardi. Neki od ovih standarda, kao što su visokootporni lanci, izrađeni su na bazi preporuka Međunarodne organizacije za standardizaciju ISO, koje su rezultat rada tehničkog komiteta za rudarstvo ISO/TC 82. — Pod rednim brojem 6 prikazani su izrađeni standardi za rudarski alat i pribor. To su uglavnom standardi koji propisuju oblik i mere. U prvih 10 godina rada na standardizaciji u ovoj oblasti, doneti su standardi za ručni alat, kao što su pijuci, lopate, vile, motike, sekire, testere ı drugi ručni alat. Tokom poslednjih nekoliko godina tehnički komitet za rudarstvo ISO/TC 82 pripremio je dokumente za standardizaciju pribora za istražno bušenje, na osnovu koga je izrađeno preko 50 standarda prema poznatom sistemu Krelius. Ovim standardima obuhvaćen je kompletan pribor za bušenje sa jednostrukim jezgrenim cevima.
35
Izrađeno je oko 15 standarda iz oblasti alata za bušenje minskih bušotina u steni i uglju prema preporukama ISO koje su takođe rezultat rada tehničkog komiteta za rudarstvo ISO/TC 82. Ovaj alat obuhvata monoblok dleta, bušaće šipke, krune za bušenje u uglju i steni, i dr.
— Pod rednim brojem 7 prikazano je 39 standarda za presek jamskih prostorija, kao što su hodnici, okna, uskopi ı niskopi raznih profila. Ovi standardi su urađeni prema standardizovanoj opremi, kao što su jJamski vagoneti, transporteri ı gabaritne mere jamskih lokomotiva. Ovde su takođe prikazana i dva kompleksna standarda koja se odnose na čeličnu otkopnu podgradu, čeličnu frikcionu stojku ı čeličnu gredu.
Donošenjem ovih standarda olakšan je rad na projektovanju jamskih objekata, a izvođenje radova prema standardizovanim profilima daje racionalniji ı ekonomičniji rezultat rada.
— Pod rednim brojem 8 prikazani su standardi iz oblasti eksploziva i detonatora. Pre desetak godina doneseni su standardi za amonijumnitratne praškaste eksplozive sa nitroglicerinom i bez njega, standardi za sporogoreći ı detonirajući štapin i standard za rudarsku kapislu. U toku poslednje dve godine doneseni su standardi za ispitivanje eksploziva, kao i standardi za uslove kvaliteta i ispitivanje metanskih eksploziva.
Standardizacijom alata za bušenje bušotina bilo je omogućeno da se standardizuju dimenzije patrona eksploziva u JUS H.D1.020. Ovde treba posebno istaći da je poslednjih dve godine rađeno i na standardizaciji električnih detonatora. Doneseno je IO standarda za uslove kvaliteta, oblik ı mere ı metode ispitivanja.
(Detaljnije o standardizaciji iz oblasti eksploziva ı detonatora opisano je u biltenu »Standardizacija« 9/72).
— Pod rednim brojem 9, prikazani su standardi za uzimanje uzoraka jamskog vazduha, ispitivanje jamskog vazduha, uzimanje uzoraka izduvnih gasova iz jJamskih dizel lokomotiva, kao i standard za maksimalno dopuštene koncentracije škodijivih materija u atmosferi radnih prostorija i radilišta. Daljom analizom tabele dobijaju se podaci o učešću pojedinih tipova standarda. Prema ukupno izrađenim standardima učešće pojedinih tipova standarda je sledeće:
—Opštistandarili o. dos. a veo 13,20% — Standardi za oblik ı mere e... 34,50% — Standardi za karakteristike ı uslove kvalifeta Tu. aden aaa ala ae 9,60% — Standardi za uzimanje uzoraka ı metode ISpitiVajijO M LEV. Ra O 1 O VR ale a d1O 36,40% — Kompleksni standardi „.............. 6,30% >» 100%
Iz ove analize se vidi da najveće učešće imaju standardi za uzimanje uzoraka i metode ispitivanja i standardi za oblik i mere, koje iznosi oko 70%. Zatim slede opšti standardi, standardi za karakteristike i uslove kvaliteta i na kraju kompleksni standardi. Kada se ima u vidu da je rudarstvo