JUS standardizacija

109

Hrapavost, odnosno finoća obrađenih površina daje meru kvaliteta površina industrijskih proizvoda u zavisnosti od vrste obrade (struganje, glodanje, brušenje i dr.). Ovim standardima su utvrđene visine neravnina, odnosno kategorije kvaliteta obrađenih površina, koje su opet u određenoj korelaciji sa kvalitetom tolerancija utvrđenim za usvojene vrste naleganja.

Među prvim standardima u mašinogradnji doneseni su standardi za navoje i navojne elemente — vijke i navrtke. Ovi elementi su široko rasprostranjeni i upotrebljavaju se ne samo u mašinogradnji, već. takoreći u svim granama industrije. Uzimajući kao osnov metrički ISO-navoj za koji je doneseno, uključujući i tolerancije navoja, oko sedamdeset standarda, izrađeno je preko dve stotine standarda za vijke i navrtke svih oblika i za sve potrebe, počev od običnih za široku upotrebu pa do onih koji moraju zadovoljiti specijalne zahteve.

Dalji rad na standardizaciji odvijao se u pojedinačnim oblastima mašinogradnje i industrije prerade metala različito, u nekoj brže, u nekoj sporije, što je zavisilo od stepena razvoja tih oblasti, kao i od jačanja svesti o značaju standardizacije. Do sada doneseni su standardi za sledeće oblasti:

Razdoblje

Kao osnova za izradu standarda najvećim delom su služile preporuke, odnosno standardi Međunarodne organizacije za standardizaciju ISO, kao i standardi nekih industrijski razvijenijih zemalja, usklađivani sa našim tehnološkim mogućnostima. Standardima su definisani oblici i mere, kvalitet upotrebljenog materijala, zatim tehnički zahtevi koje proizvod mora ispunjavati, kao i načini i metode za proveravanje zadovoljavanja postavljenih zahteva.

U donjem pregledu dat je broj donesenih standarda za period od 1952. do 1976. godine, razvrstan po pojedinim razdobljima.

Iz pregleda se vidi da je više od polovine od ukupnog broja standarda stariji od deset godina pa se nameće potreba za njihovim hitnim pregledom i eveniualnim usklađivanjem sa nastalim promenama vezanim za razvoj tehnologije.

Reorganizacijom savezne uprave Jugoslovenski zavod za standardizaciju je ovlašćen da pored jugoslovenskih standarda donosi i tehničke normative (pravilnike, propise) ı norme kvaliteta proizvoda. Do sada su izrađeni pravilnici iz oblasti parnih kotlova i kotlovskih postrojenja, pokretnih sudova za tečne i pod pritiskom rastvorene gasove, pokretnih stepenica i traka za prevoz ljudi, magistral-

1952—57 1958—62 1963—67 „196—72 „1973—76 Ukupno Broj standarda 623 5355 956 275 3.190 Od ukupnog broja % 19,5 11,5 30,5 30 8,5 100

—Dprirubnice i cevne spojke

— cevne zatvarače (slavine, ventile, zasune) — Tfitinge

— sanitarnu armaturu

— mašinske elemente (zupčanike, remenicc, kotrljajne ležaje) — industrijske dizalice

— termoenergetske uređaje i sudove pod pritiskom — mašine alatke '(tipizacija, osnovni parametri) proveravanje geometrijske i radne tačnosti)

— drumska vozila (motorna i priključna) — poljoprivredne mašine

— transport (kontejneri, palete)

— alat i pribor

— Železnički saobraćaj i šinska vozila — obrada informacija. -

nih gasovoda i naftovoda, koji se nalaze na usaglašavanju u pojedinim „saveznim organima. Što se tiče daljeg rada na standardizaciji u ovoj oblasti, izmeniće se način planiranja u poređenju sa dosadašnjim. Naime, planove izrade standarda i ostalih akata regulative neće sačinjavati jednostavan zbir želja i zahteva zainteresovanih radnih organizacija i institucija, ili bar ne u onolikoj meri kao do sada, već će se oni sve više praviti na Osnovama društvenih planova razvoja pojedinih sektora privrede kao i privrede u celini. U prvom redu biće poklonjena pažnja dobijanju i racionalnom korišćenju energije svih vrsta, zatim saobraćaju, građevinarstvu i dru gim oblastima. Na taj način će standardizacija kao značajna tehnička disciplina, orijentišući se na najvažnije i najprioritetnije probleme, pružiti svoj udeo u opštim naporima za ekonomski napredak zemlje.