JUS standardizacija

9. Problemi u vezi sa sistemom atestiranja u međunarodnom prometu

a) Preporuke u vezi sa međunarodnim sistemima atestiranja

Mnoge vladine i nevladine organizacije, uvidajući značaj. međunarodne standardizacije i sistema atestiranja u prometu, zadnjih godina su intenzivirale svoje napore u cilju usvajanja i proklamovanja principa na kojima bi isti trebalo da se zasnivaju i kojih treba da se pridržavaju da bi bili pristupačni i korisni za najveći broj zemalja u svetu.

Konferencija o bezbednosti i saradnji u Epropi, 1975. godine u Helsinkiju, usvojila je Završni dokument u kome se ističe da »Države učesnice, uviđajući da razvoj međunarodne usaglašenosti standarda i tehničkih propisa, kao i međunarodne saradnje u pogledu atestiranja predstavljaju značajno sredstvo u otklanjanju tehničkih prepreka u međunarodnoj trgovini i industrijskoj saradnji, izjavljuju da su spremne da unapređuju međunarodne sporazume i druge odgovarajuće aranžmane po pitanjima atesta o usaglašenosti sa standardima i tehničkim propisima«.

Ekonomska deklaracija V. konferencije šefova država ili vlada nesvrstanih zemalja u Kolombu (1976.) ističe da postojeći ekonomski poredak u svetu ne pruža trajna rešenja svetskih problema na ekonomskom polju, naročito za zemlje u razvoju, pa treba izgraditi novi ekonomski poredak čiji cilj treba da bude uspostavljanje ravnoteže u međunarodnim ekonomskim odnosima, zasnovane na pravdi, putem saradnje i dostojanstva čoveka. Standardizacija i sistemi atestiranja, kao faktori olakšavanja prometa ili stvaranja tehničkih barijera u međunarodnom prometu, moraju u novom ekonomskom poretku da zauzmu svoje mesto, a sistemi koje treba izbegavati moraju da doprinesu olakšavanju i unapređivanju prometa u većini zemalja sveta.

Evropska ekonomska komisija, u dokumentima koji se nalaze u fazi usvajanja, ističe da osnovna svrha tehničkih sistema treba da bude stvaranje povoljnijih uslova za ekonomsku kooperaciju između zemalja u razmeni prizvoda i usluga. Međunarodni sistemi standardizacije i atestiranja treba da budu otvoreni za svaku zemlju koja želi da prihvati rezultale ıspitivaiija i atestiranja koja se spro vode u drugim zemliama, prema propisanim pravilima, a koja je u stanju i obavezuje da i sama ispun: obaveze koje proističu iz određenih odredbi. Sistemi treba da obuhvataju jednakost prava i obaveza, kao i ravnopravnu upotrebu stranih proizvoda. Sistemi treba da

se baziraju na usaglašenim nacionalnim ili regionalnim standardima, ali prvenstveno na međunarodnim, ako postoje.

GATT, međunarodne organizacije za standardizaciju ISO i IEC, kao i ostale organizacije, proklamuju slične principe koje treba da slede međunarodne organizacije za standardizaciju i atestiranje.

b) Stvarno stanje u međunarodnim sistemima atestiranja

U mnogim industrijski razvijenim zemljama postoje organizacije (najčešće privatne ili poluprivatne), koje nose odgovarajuće sisteme atestiranja, često pozitivno afirmirane u medunarodnim razmenama. Na njih se često pozivaju kupci pri zaključivanju ugovora. Postojanje ovakvih sistema pruža mogućnost odgovarajućim zemljama da ostvaruju VisOke novčane naknade za obavezno ispitivanje i atestiranje proizvoda za koje se to traži, a prema njihovim sistemima i pravilima. Ovakvi sistemi često predstavljaju barijeru razmeni dobara. Ovim organizacijama je omogućeno, na bazi pravila sistema, posećivanje i nadgledanje proizvođača ili njegovih laboratorija, čime ostvaruju stalan uvid u tehnologiju i mogućnost proizvodnje i kontrole (IWSOrfgnizacija za međunarodni znak vune, API Američki petrolejski institut itd.). Razvijene zemlje imaju prednost zato što su izgradile sistem, poseduju organizaciju koja sprovodi sistem, kadrove, opremu i finansijska sredstva. Zbog ovakve situacije i zato što nemaju uslove nerazvijene zemlje i zemlje u razvoju su u podređenom položaju. Ne treba ni pomenuti da ovakva situacija utiče na stvaranje tehničkih barijera u međunarodnom prometu. Dobija se utisak da i neki drugi sistemi atestiranja, koji uz sebe stavljaju etiketu međunarodnih, slede ovakvu politiku.

Sastem CEE (International commission on rules for the approval elec'rical equipment) uvodi »osporavajuće« i »neosporavajuće« ateste, pri čemu je osporavajući atest ako ga izda Ovlašćena nacionalna institucija, članica sisema CB [(Certification Board), a neosporavajući ako pored ispitivanja zemlje članice sistema proveru izvrši još jedna Ovlašćena institucija u drugoj zemlji koju odredi sekretarijat CB sistema {u kome su uglavnom dominantni predstavnici industrijski razvijenih zemalja).

Sistem CENELEC, kao regionalna organizacija zemalja Evropske ekonomske zajednice (European committee for elecirotechnical standardization) postupkom propisuje da se instituti za ispitivanje novih zemalja članica pri-