JUS standardizacija

standardizacija Jučer — danas — sutra

Koraljka Rabrenović, dipl. iur.

Iako je, istorijski posmatrano, standardizacija bila prisutna u svim etapama raZzVOja proizvodnje materijalnih dobara, svoj pun razvoj i sistematsku primenu dostigla je tek u razvijenim industrijskim društvima 20. veka čija se proizvodnja oslanja na nauku.

Sve đo pojave industrijskog načina proizvodnje nauka je bila odvojena od proizvodnje. Strogo akademski karakter nauke pre pojave industrijalizma dđovodio je do toga da najveći broj naučnih saznanja nije bio primenljiv u proizvodnji ili nije bio dostupan proizvodjaču, zbog čega je zanatska proizvodnja imala empirijski karakter. Tehnologija zanatske proizvodnje zasnivala se isključivo na zanatskoj trađiciji u okviru koje je principe rađa i tehničke postupke proizvodnje razvijalo jedino iskustvo i veština proizvodjača-zanatlije.

S počecima industrijskog načina proizvodnje počelo je i korišćenje naučnih saznanja u procesima proizvodnje i prometa materijalnih dobara. Industrijalizam je već u svojim počecima, kao uslov sopstvenog razvoja, podsticao razvoj nauke u oblastima od interesa za industrijsku proizvodnju i koristeći u njoj naučna otkrića, položio temelje savremene, na nauci zasnova-– ne tehnologije. Zahvaljujući tome, industrijalizam je postao dominantna snaga ekonomskog i tehnološkog razvoja u poslednjih 150-200 gođina, da bi u razvijenim industrijskim društvima polovine 20. veka dosegao svoj vrhunac.

Koristeći naučna saznanja naročito iz oblasti prirodnih nauka inđustrijalizam je razvio mašinsku proizvodnju koju u razvijenom inđustrijskom društvu karakteriše korišćenje sistema mašina koje u procesu proizvodnje opslužuju radnici, slojevitost proizvodnje (specijalizacija i kooperacija) i složenost proizvoda.

Takav razvoj proizvodnje zahtevao je, i izazvao je uporedni razvoj drugih oblasti i delatnosti neophodnih za njeno organizovanje i realizaciju.

Industrijalizam je pre svega razvio sistem upravljanja proizvodnjom, u čijim se okvirima kao osnov za odlučivanje O VTSti, količini i kvalitetu proizvođa raz-

vijalo istraživanje tržišta ("marketing"), a kao osnova za specijalizaciju i kooperaciju, i u isto vreme conditio sine qua non velikoserijske proizvodnje - standardizacija. Standarđizacija je proces utvrdjivanja i primenjivanja istovetnih zahteva u pogledu svojstava, konstrukcije, karakteristika i kvaliteta ođredjenog proizvođa ili tipa proizvoda, jeđinstvenih metoda ispitivanja, istovetnih uslova i zahteva u pogledu radnih postupaka i procesa, kao

i utvrdjivanje i korišćenje definicija i izraza vezanih za proizvodnju i promet proizvoda u istom, unapređ utvrdjenom smislu.

Kao jedna od tipičnih pojava u razvijenom industrijskom društvu stanđardđdizacija nosi pečat koji je indđustrijalizam utisnuo savremenoj proizvodnji. Jednako kao i savremena tehnologija, i stanđardđizacija se zasniva na naučnim saznanjima i iskustvima njihove primene u praksi.

Društveno-ekonomski sistemi razvijenih industrijskih zemalja zapađa, u kojima se stanđardizacija u najvećoj meri razvila,

i karakter svojine nad sredstvima za proizvodnju u ovim zemljama uslovili su donošenje odluka o stanđarđizaciji i standardima učešćem i konsenzusom predstavnika svih relevantnih interesa, i primenu stanđarda na dobrovoljnoj bazi.

Do I svetskog rata stanđardizacija se uglavnom razvijala na nivou velikih kompanija koje u to vreme beleže dinamičan razvoj i koje se njome služe kao sredstvom unutrašnje racionalizacije proizvodnje i poslovanja. Stanđarđizacija na nivou ovih kompanija omogućila je pre svega da pri masovnoj proizvodnji svaka jedinica proizvođa ima ista svojstva, karakteristike

i kvalitet, što je preduslov za podelu rada, odnosno za specijalizaciju i kooperaciju u industriji koja proizvođi složene proizvođe. Stanđardne definicije i termini otklanjali su mogućnost nesporazuma

pri medjusobnim isporukama u proizvodnom lancu, a stanđarđizovane metode ispitivanja omogućile su jeđinstvene kriterijume utvrđjivanja kvaliteta i kontrolu saobraznosti isporučenog proizvođa uzorku, odnosno modelu.

305