JUS standardizacija
ma, što ne iznenađuje jer je standardizacija uvek pratilja tehnološkog razvoja i odnosa društva prema tom raZvoju. Prve zvanične aktivnosti na standardizaciji u nas počele su uoči Drugog svetskog rata, kada su bile pripremljene tzv. građevinske norme i neki propisi iz oblasti vazduhoplovstva. Propise za parne kotlove su inspekcijske službe preuzimale pretežno od Nemačke, Austrije i Mađarske. Organizovanog rada na standardizaciji nije bilo, niti je postojala specijalizovana nacionalna organizacija za standardizaciju. U industrijama koje je kontrolisao strani kapital primenjivale su se tehničke norme zemalja iz kojih je taj kapital poticao (Nemačka, Francuska i druge), odakle najverovatnije potiče ,,tradicija“ oslanjanja na nemačke (DIN) i francuske norme, koja se ispoljila posle Drugog svetskog rata. Tek započeti proces razvoja standardizacije u Jugoslaviji uoči Drugog svetskog rata presekao je taj rat, što je onemogučilo da se ovaj proces razvija i da jugoslovenska standardizacija u njegovom toku dobija odgovarajuću fizionomiju. Iz tih razloga slobodno se može reči da se jugoslovenska standardizacija počela razvijati tek u oslobođenoj zemlji, nakon Drugog svetskog rata.
Razvijajući se uporedno sa društveno-ekonomskim i tehnološkim razvojem zemlje, jugoslovenska standardizacija dala je tom razvoju veliki doprinos putem oko 10.000 jugoslovenskih standarda i oko 400 raznih drugih propisa iz oblasti standardizacije. Međutim, ovi kvantitativni DoOkazatelji — koji ukazuju na, u osnovi, uspešan posleratni razvoj jugoslovenske standardizacije — ne govore ništa O problemima koji su pratili taj razvoj i rezultate, o teškoćama, lutanjima, nerazumevanju i negativnim posledicama neshvatanja mesta, uloge i značaja standardizacije u jednom društvu koje je stupilo na put ubrzanog, vrlo dinamičnog tehnološkog razvoja, i to pod vrlo teškim ekonomskim i drugim uslovima.
Prvi koraci učinjeni su Uredbom o standardizaciji, iz septembra 1946. godine, čiji okviri u nekim bitnim pitanjima ni danas nisu prevaziđeni, a neki njeni ciljevi ni do danas nisu ostvareni. Na osnovu te Uredbe jugoslovenska standardizacija počela se razvijati kao služba od opšteg društvenog interesa, locirana kao takva u okviru savezne uprave. Međutim, tadašnje shvatanje standardizacije izjednačavalo je standardizaciju sa utvrđivanjem tehničkih standarda, pa se jugoslovenska standardizacija počela razvijati razjedinjeno, a što je bila njena karakteristika sve do 1977. godine, odnosno do donošenja prvog saveZnog Zakona o standardizaciji koji je bio zasnovan na konceptu integralne standardizacije.
Utvrđivanjem i donošenjem tehničkih standarda (kasnije: jugoslovenskih standarda) bavila se Savezna komisija za standardizaciju, čije je poslove u 1962. godini preuzeo novoosnovani Jugoslovenski zavod za standardizaciju,
dok su propise o tehničkim normativima, normama kvaliteta i drugim pitanjima iz oblasti standardizacije donosili resorni savezni organi uprave. Takav način rada doveo je u praksi do čitavog niza problema.
Pitanja koja se uređuju propisima iz oblasti standardizacje s obzirom na složenost savremenih proizvoda, postrojenja, uređaja i opreme, kao i zahteva za određene objekte — međusobno se isprepliču u pogledu tehničkih uslova i zahteva za konstrukciju, vrstu pogona, karakteristike itd., ali kako ovi poslovi nisu bili koncentrisani dolazilo je do toga da je ista materija (na pr. pitanje tehničkih uslova i zahteva za isti proizvod ili postrojenje) propisima iz oblasti standardizacije, sa raznih aspekata, bila različito regulisana od strane dva ili više ovlašćenih organa uprave. Umesto jedinstvenog, tehničk* i ekonomski logičnog pravnog regulisanja ove materije pojavljivali su se međusobno neusklađeni, pa i protivurečni propisi iz ove oblasti, što je dovelo do pravne nesigurnosti i čitavog niza drugih negativnih posledica.
Pored toga, svaki resorni organ uprave, nezavisno od drugog organa koji je bio ovlašćen da istu materiju reguliše sa nekog drugog aspekta, regulisao je ono što su njegove stručne službe ocenile za potrebno, jer se regulisanje ovih pitanja nije odvijalo prema prostudiranim i unapred utvrđenim programima i planu. Pri tome su se međunarodni i strani standardi (najčešće nemački) i tehničke norme „,pretakali“” u naše propise i standarde, a sve to bez dovoljno kritičke ocene njihove primenljivosti u našem sistemu i u našim uslovima. Objektivnosti radi potrebno je istači da je u tom periodu, bez prave tradicije i iskustva, kadrovski i tehnički neopremljena i razjedinjena, jugoslovenska standardizacija objektivno bila prinuđena da preuzima gotova rešenja iz međunarodnih i stranih standarda, pa se iz tih razloga ova praksa ne može oceniti u potpunosti kao negativna; ovo između ostalog i zato jer su u to vreme iskustva razvijenih zemalja našoj zemlji bila veoma potrebna. Nesreća je bila u tome što su ta iskustva korišćena bez dovoljno kritičke ocene primenljivosti ovih standarda i tehničkih normi u našim uslovima s obzirom na izvore sirovina, opremljenost industrije i slično, bez jedinstvenih kriterijuma za prihvatanje i adaptaciju tih dokumenata u domaće propise zavisno od domaćih potreba, mogućnosti ı prilika, bez usaglašavanja po tim pitanjima između odgovarajućih organa i organizacija i bez prethodnog kompleksnog sagledavanja mogućih posledica donošenja i primenjivanja takvih propisa u Jugoslaviji. Neretko je takvim propisima naša industrija usmeravana na stranu tehnologiju i sirovine, jer ako bi se na pr. tehnički uslovi i zahtevi kvalitea za čelik utvrdili prema nemačkim DIN-standardima, to je automatski značilo opredeljenje za nemačku tehnologiju proizvodnje i uvoz niza potrebnih materijala bez kojih se propisani kvalitet nije mogao postići.
231
Standardizacija 1983./br. 9—10