JUS standardizacija
proizilaze iz Društvenog plana Jugoslavije, su: jačanje kvalitativnih faktora privređivanja, stvaranje uslova za istupanje na strana tržišta, razvijanje industrije viših faza prerade, razvoj proizvodnje i korišćenje osnovnih sirovina i energije iz domaćih izvora i racionalizacija njihove potrošnje u odnosu na značaj proizvoda za platni bilans zemlje, i one proizvode čiji uvoz može izazvati poremećaje na domaćem tržištu, monopolizam, neopravdani porast cena (bez njihovog vezivanja za kvalitet), zakonsku regulativu kao i obaveze koje proističu iz sprovođenja međunarodnih ugovora u vezi sa kvalitetom proizvoda koji se uvoze, a čiji je kvalitet od posebnog značaja za zemlju.
Neophodno je da u ovim aktivnostima bude obezbeđena usklađenost sa standardima i propisima međunarodnih organizacija koji utvrđuju zahteve u pogledu kvaliteta u međunarodnom prometu robe. Očigledno je da su mogućnosti standardizacije velike, budući da međunarodni standardi predstavljaju politički i ekonomski neutralan način za transfer tehnologije.
ZAKON
Zakon o standardizaciji treba da bude osnova tehničko·+ehnološkog obezbeđenja jedinstvenog jugoslovenskog tržišta
Osnovni principi i ciljevi standardizacije o kojima je govoreno ugrađivani su i u naš Zakon o standardizaciji. Ustavni osnov za donošenje ovog Zakona sadržan je u odredbama člana 281. stav 1. tačka 13. Ustava SFRJ, po kojima federacija preko saveznih organa uređuje standarde, tehničke normative i norme kvaliteta proizvoda i usluga i obezbeđuje sprovođenje saveznih propisa u tim oblastima kad je to, u interesu cele zemlje, utvrđeno saveznim zakonom.
Predlog da se pristupi izmenama i dopunama Zakona o standardizaciji (,,Službeni list SFRJ”, br. 38/77 i 11/80) prihvatilo je Savezno izvršno veće 1983. godine, nakon razmatranja izveštaja o sprovođenju tog Zakona u Skupštini SFRJ i zaključka Saveznog veća Skupštine SFRJ po kome je potrebno ovaj zakon dopuniti odredbama o odgovornosti i nadzoru u smislu člana 275. Ustava SFRJ i o informisanju o standardizaciji. U toku realizacije tog zadatka, međutim, pokazalo se da postoji potreba da se preispitaju i druga rešenja sadržana u tom Zakonu, posebno odredbe o obaveznom ~7„jatestiranju proizvoda s gledišta uključivanja u međunarodne sisteme atestiranja i s gledišta izvršavanja obaveza koje proizilaze iz međunarodnog ugovora koji obavezuje Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju (Sporazum o tehničkim preprekama trgovini, ,,Službeni list SFRJ", br. 2/82 — Međunarodni ugovori). Rezultat tih preispi-
132
tivanja pokazao je da postoji potreba da se izmeni veliki broj odredaba Zakona o standardizaciji, iz napred navedenih razloga, ali i radi otklanjanja određenih nedostataka, nedorečenosti i nejasnoća koje su u praksi otežavale njegovu primenu. Obimne su isto tako i dopune koje je potrebno izvršiti u skladu s pomenutim zaključkom S# veznog veća Skupštine SFRJ. Sve to opredelilo je Savszni zavod za standardizaciju kao nosioca posla na pripremi ovog Zakona, da ponudi novi tekst Zakona o standardizaciji, koji je kao i sada važeći Zakon o standardizaciji zasnovan na integralnom konceptu standardizacije. Jedinstveno uređivanje standarda, tehničkih normativa i normi kvaliteta proizvoda i usluga je jedan od značajnih elemenata jedinstva jugoslovenskog tržišta, pa prava i dužnosti federacije u ovoj oblasti proizilaze pre svega iz odgovornosti federacije u obezbeđivanju jedinstva jugoslovenskog tržišta. Pored toga, jedinstveni tehnički uslovi i zahtevi u pogledu svojstava, karakteristika, sigumosti i kvaliteta proizvoda, radova i usluga — koji se utvrđuju jugoslovenskim standardima, odnosno određuju propisima predviđenim ovim Zakonom — neposredno utiču na jačanje odbrambene sposobnosti zemlje, smanjivanje tehničko-tehnoloških rizika, na sigurnost pri upotrebi i kvalitet proizvoda, kvalitet radova i usluga, racionalno korišćenje raspoloživih resursa i zaštitu potrošača. Saobraznost proizvoda određenim standardima, tehničkim normativima i normama kvaliteta, kao i utvrđivanje i dokazivanje ove saobraznosti od uticaja su na mogućnost i uslove plasmana naših proizvoda na inostranim tržištima i na otklanjanje tehničkih prepreka međunarodnom prometu proizvoda i usluga. Određene tehničke karakteristike pojedinih proizvoda, objekata, specifičnih sredstava i opreme od velikog su značaja za narodnu odbranu i državnu bezbednost.
Do donošenja Zakona o standardizaciji (,,Službeni list SFRJ”, br. 38/77) pod standardizacijom se podrazumevalo samo donošenje i primenjivanje jugoslovenskih standarda, a pojam jugoslovenskog standarda vezivan je za sporazumno, u okviru komisije za standarde, utvrđene dimenzije, oblik, mere i neka druga svojstva i karakteristike proizvoda i elemente njihovog kvaliteta, uz prenaglašavanje funkcije standarda u oblasti racionalnosti proizvodnje i zaštite potrošača, i istovremeno zanemarivanje njegovih funkcija u drugim, često mnogo značajnijim oblastima.
Tehnički normativi i norme kvaliteta su, jednako kao i standardi, skup utvrđenih tehničkih pravila i podataka, odnosno tehničkih uslova i zahteva u odnosu na proizvode, objekte', radove i usluge,pa se ove tri kategorije međusobno po svojoj sušitini, ne razlikuju. Do podele na standarde, tehničke normative i norme kvaliteta dovela je svojevreme:no podela nadležnosti između pojedinih organa uprave, pa su se te tri kategorije praktično razliko-
Standardizacija 1985./br. 5—6