JUS standardizacija

Fabrika, koja bi dobila pravo upotrebe ,,raspoznajnih znakova“, bila je dužna da Odboru omogući u svako vreme kontrolu rada fabrike i saobraznosti proizvoda uslovima propisanim Uredbom. Ićontrolu je vršila komisija Odbora, koja je pored pregleda fabrike i utvrđivanja njene sposobnosti da proizvodi vodove i cevi prema Uredbi imala pravo i da vrši ispitivanje tih proizvoda na uzorci-

ma uzetim iz fabrike. Ispitivanja su se vršila bilo u labo-

ratoriji proizvođača, bilo kod neutralne organizacije (,,javna ispitna stanica“), po izboru komisije Odbora. Troškovi za dobijanje prava na korišćenje ,,raspoznajnih znakova“ kao i troškovi pregleda i povremene kontrole koja se vršila u postupku davanja dozvole, a zatim najmanje jednom godišnje, padali su na teret proizvođača. Za korišćenje ,,raspoznajnih znakova“ plaćao se godišnji doprinos u iznosu koji je zavisio od kapaciteta fabrike, a kojeg je određivao Odbor u okviru Uredbom određenih raspona. Prihod, ostvaren ovim doprinosom koristio se za finansiranje ispitnih stanica za ispitivanje ovih proizvoda, odnosno za njihovo otvaranje, opremanje i održavanje opreme, za pokriće troškova izrade potrebnih elektrotehničkih propisa i za ostale troškove rada Odbora. Posebnim pravilnikom bilo je uređeno pitanje naknade troškova članovima komisije Odbora za rad na kontroli u vezi sa korišćenjem ,,raspoznajnih znakova”.

Pravo na korišćenje jugoslovenskih ,,raspoznajnih znakova“ mogla je da dobije i strana fabrika, sa sedištem u inostranstvu, pod istim uslovima, s tim što je naknada troškova bila utvrđena u fiksnom iznosu; strane fabrike plaćale su doprinos u visini gornje granice raspona utvrđenog Uredbom. Vodovi i cevi bez jugoslovenskih ,,raspoznajnih znakova“ nisu se mogli koristiti u Jugoslaviji, pa je svaki strani dobavljač bio prinuđen da pribavi pravo na te znakove. Odbor je bio ovlašćen da, u izuzetnim slučajevima, ne vrši kontrolu inostranih fabrika već da izda dozvolu za korišćenje ,,raspoznajnih znakova” na osnovu punovažnog zvaničnog uverenja izdatog u zemlji iz koje je bio proizvođač, o sposobnosti proizvođača da proizvodi prema zahtevima Uredbe. U takvom slučaju, zainteresovani dobavljač bio je dužan da Odboru dostavi uzorke proizvoda koje je želeo da proizvodi prema jugoslovenskim propisima i izvozi u Jugoslaviju, a Odbor je bio dužan da izvrši sva ispitivanja tih uzoraka na isti način na koji je vršio ispitivanja proizvoda domaćih proizvođača. Dalji postupak bio je isti kao onaj koji je važio za domaće proizvođače.

Ako bi se pri kontroli utvrdilo da se ,,raspoznajni znako- -

vi” koriste suprotno odredbama Uredbe, Odbor je bio ovlašćen da fabrici oduzme pravo na njihovo korišćenje, i dužan da prijavi slučaj. radi postupka po Zakonu o nedopuštenoj konkurenciji. Takva odluka Odbora objavljivala se u ,,Službenim novinama“, u stručnim časopisima i u dnevnoj štampi. Fabrika, pogođena takvom odlukom

178

Odbora imala je pravo žalbe ministru građevina, čija je odluka po tom pitanju bila izvršna.

O izdatim dozvolama za korišćenje ,,raspoznajnih znakova“ Odbor je vodio ,,Knjigu izdatih dozvola“. Odbor je imao i svoj suvi žig. Isprave (dozvole) koje je izdavao Odbor morale su biti potpisane od predsednika Odbora i većine njegovih članova, i overene suvim žigom Odbora. Električne centrale bile su dužne, po Uredbi, da odbiju priključivanje na električnu mrežu svim objektima čije instalacije nisu bile izvedene vodovima i cevima prema Uredbi, i označene ,,raspoznajnim znakovima“ prema Uredbi. Prelaznom odredbom bilo je predviđeno da će se instalacije, izvedene pre stupanja Uredbe na snagu, pregledati a Odbor je bio ovlašćen da naredi potrebne izmene

·tih instalacija radi usaglašavanja sa Uredbom ako je pos-

tojala opasnost po život i zdravlje ljudi ili po imovinu. Is-

to tako, u prelaznim odredbama Uredbe vođeno je raču-, na o zalihama fabrika, pa je određeno prelazno vreme od

godinu dana od dana stupanja Uredbe na snagu u kome su se te zalihe mogle likvidirati, ali i to pod uslovom da

odgovaraju ranijim ,,normalijama“, ne starijim od dve godine pre stupanja Uredbe na snagu. Po isteku tog vremena, mogli su se ugrađivati samo vodovi i cevi saobrazni

uslovima i zahtevima Uredbe.

JELKO je mogao odobravati, izuzetno i privremeno, upotrebu materijala inostranog porekla, obuhvaćenog ovom Uredbom, ako je taj materijal bio izrađen u skladu s propisima zemlje porekla, ako je ocenio da ti strani

propisi nisu u suprotnosti sa jugoslovenskim propisima i

da pruža najmanje'toliku sigurnost, kakvu pruža materi-

jal izrađen u skladu s uslovima i zahtevima Uredbe; za iz-

davanje takve privremene dozvole bila je potrebna saglas-

nost ministra građevina. Takvu dozvolu mogao je JELKO

opozvati u svako doba.

Tako je tobilo pre 50 godina!

Na žalost, ne raspolažemo podacima o sprovođenju te

Uredbe. Bilo bi svakako zanimljivo uporediti zahteve za

pojedine karakteristike iz ove Uredbe sa tadašnjim zah-

· tevima VDE, koji su poslužili kao polazna osnova za taj

propis; ima, naime, indicija da su zahtevi za pojedine karakteristike bili strožiji od tada važećih zahteva VDE, ali ovaj interesantan podatak tek treba proveriti u daljim istraživanjima istorijata jugoslovenske standardizacije.

Čitaocu, koga je privukla ova tema, neće promaći da je ovom Uredbom bio uspostavljen sistem atestiranja vodova i cevi za električne instalacije koji ne odstupa od savremenih principa obezbeđenja kvaliteta u službi tehničke i konstrukcione sigurnosti, zaštite života i zdravlja kao i imovine. Taj sistem rešavao je kako pitanje domaće proizvodnje tako i korišćenje materijala iz uvoza, trajne kontrole i trajnog obezbeđenja kvaliteta ovih proizvoda, sve u cilju veće bezbednosti električnih instalacija. Proizvodnja materijala suprotno uslovima i zahtevima ove

e O aa a a a a a a a a a a a a e a O O a O O u. NU U O U LU O NR E O OL UMU

· Standardizacija 1986./br. 9—10