JUS standardizacija

Tipizacija. Aspekt standardizacije koji se sastoji u racionalnom smanjivanju preterane raznolikosti asortimana, dimenzija, vrsta materijala, poluproizvoda i finalnih proizvoda do logičnog minimuma.

Unifikacija. Aspekt standardizacije koji se sastoji u reduciranju raznolikosti različitih sastavnih elemenata, tako da se oni svedu na odgovarajući maksimalno univerzalni element, čime se ostvaruje mogućnost da se različitim kombinovanjem standardizovanih i unificiranih elemenata mogu stvoriti što raznovrsnije tvorevine.

Tehnologija. Skup neophodnih znanja za realizaciju operacija koje su nužne za transformaciju proizvodnih faktora u proizvode, njihovo korišćenje ili pružanje usluga (ovo je proizvodna definicija tehnologije), ili šire: tehnologija obu- | hvata ne samo postupak proizvodnje, već i proces organizacije, upravljanja proizvodnjom kao i unapređenje postojećeg nivoa proizvodnje.

Veza transfera tehnologije i standardizacije i: mogući pozitivni i negativni efekti transfera tehnologije data je u vidu IZVOda iz literature koja je korišćena za ovaj članak:

Uslov konkurentnosti jedne privrede na svetskom tržištu je njena sposobnost praćenja tehničkog napretka.

Zemlje koje poseduju veću sposobnost stvaranja vlastite tehnologije su razvijenije zemlje.

Transfer tehnologije može da da ekoncmski značajnije efekte samo ako se transformišu pojedini elementi i kombinuju sa elementima domaće raspoložive tehnologije. Zemlje koje ne spadaju u industrijski visoko razvijene (među njima je i naša), koje često pribavljaju stranu tehnologiju, imaju znatne teškoće koje nastaju zbog razlika

u nacionalnim standardima zemalja isporučilaca tehinologije, opreme i proizvoda.

U slučaju kupovine tehnologije i kompletne fabrike, ali ne po sistemu ,, ključ u ruke”, nego porudžbinom iz različitih zemalja, od kojih svaka ima svoje odnosno različite standarde, mogu nastati ozbiljne teškoće u odnosu na kompatibilnost, a često i detipizacija u širem smislu. Primena odredbi Zakona o transferu tehnologije i ustupanju izgradnje investicionog objekta stranom izvođaču koje se odnose na standardizaciju, ukazala je na nejasnoće primene pojedinih pojmova, kao što su:

STANDARD PROIZVODA

Tehnički složeni proizvodi, kao što su uređaji, oprema, postrojenja ili kompletne fabrike, po pravilu se ne standardizuju, niti se mogu standardizovati kao celine, a predmet ugovora o transferu tehnologije i ustupanju izgradnje investicionog objekta stranom izvođaču su najčešće složeni proizvodi ili kompletna postrojenja.

Dokazivanje da standardi svih sastavnih delova koji će se proizvoditi po pribavljenoj tehnologiji nisu u suprotnosti sa jugoslovenskim standardima je praktično nemoguće, zbog broja i asortimana delova koji čine složene proizvode.

Standardizacija 1987./br. 78

TIPIZACIJA | UNIFIKACIJA

Tipizacija i unifikacija su veoma važni vidovi, odnosno ciljevi standardizacije ali nisu jedini. Zbog posebnog navođenja u Zakonu o transferu tehnologije, često se smatra da su to posebna akta standardizacije, što nije tačno. Skoro svaki standard sadrži u određenoj meri tipizaciju i unifikaciju. Pored toga u nekim oblastima, npr. u saobraćaju, smatra se da je izbor maraka odnosno tipova vozila koja će se proizvoditi tipizacija u smislu standardizacije, što ne spada uopšte i tehničku tipizaciju, u smislu u svetu prihvaćene definicije.

MATERIJALNO PRAVO NA TEHNOLOGIJU — PRAVO NA PATENT

Patent uživa posebnu pravnu zaštitu, a standard međunarodni ili nacionalni bilo koje zemlje predstavlja opšte dobro, sa pravom potpuno slobodnog korišćenja, zbog čega je u suštini bespredmetno utvrđivati usklađenost predmeta ugovora ako je patentiran sa jugoslovenskim standardima, jer se patenti ne standardizuju.

JUGOSLOVENSKI STANDARDI

U slučaju transfera tehnologije traži se usklađenost standarda proizvoda sa jugoslovenskim standardima. Isključivim vezivanjem samo za standarde odnosno direktnom primenom ove odredbe zakona,, isključuju se propisi o tehničkim normativima, normama kvaaliteta i o obaveznom atestiranju (homogolaciji), koji predstavljaju veoma značajne dokumente standardizacije posebno u pogledu bezbednosti, pouzdanosti kvaliteta i njegove provere, čime se kmji prihvaćeni koncept integralnog sistema jugoslovenske standardizacije.

USTUPANJE IZGRADNJE INVESTICIONOG OBJEKTA STRANOM IZVOĐAČU

U ovom slučaju zahteva se dokaz da je predmet ugovora u skladu sa tehničkim normativima, normama kvaliteta i jugoslovenskim standardima. Predmeti ovih ugovora su skoro uvek složena postrojenja ili kompletne fabrike, kada je zbog broja i asortimana mašina, uređaja i opreme i njihovih sastavnih delova nemoguće konstatovati usklađenost, odnosno još teže nego u slučaju standarda proizvoda prema Zakonu o transferu tehnologije.

Odredba ovog zakona — da se u određenim slučajevima? izuzetno, mogu na osnovu odobrenja SIV-a, dobijenog na predlog Saveznog zavoda za standardizaciju, primenjivati standardi međunarodnih ili stranih nacionalnih organizacija za standardizaciju — nije se u praksi pokazala opravdanom, niti lako provodljivom. Ovde su posebnu teškoću činile veze sa drugim standardima i njihov status, kao i automatizam prihvatanja bez provere i usklađivanja sa konkretnim uslovima rešenja sadržanih u stranim standardima.

493