Nova Evropa

татпоб |азфонка шта — na pitanje, da li se može govoriti o literarnom jedinstvu u prošlosti — samo jedan odgovor: d a, ili n e. Ili naša injiževnost može da sačinjava jednu celinu, ili ne može, Cela naša dosadanja literaturna historija, zbog političkih prilika i slabosti, polazila je sa stajališta da se hrvatska i srpska književnost imaju prikazivati odvojeno. Srpska je knjževnost uvek bila u hrvatskim udžbenicima samo kratak privesak (Miler, Šurmin, a i Bogdanović), G. Prohaska je pošao korak dalje, On je srpsku književnost prikazao paralelno s hrvatskom, — no zapravo, jedina razlika izmedju njega i starijih historika jeste po mestu koje su formalno dali srpskoj književnosti, U stvari, i G. Prohaska je srpskoj književnosti dao mnogo manje mesta negoli hrvatskoj, i on uglavnom samo citira Skerlića umesto da sam proučava pisce; njegovo sopstveno poznavanje srpske književnosti kao da se ogdraničuje jedino na one knjige koje su štampane i latinicom, i na Popovićevu »Antologiju« U pitanju samog lenjiževnog jedinstva zastupa on neko uvijeno mišljenje, i пјебоу. ргебјед nije pregled književnosti jednoga naroda, nego pregled SHknjiževnosti, bez smelosti da stupi otvoreno na jedno odredjeno stajalište. I zato »Pregled« nije ispunio svoje svrhe — nije dao ordaničan prikaz niti hrvalske niti srpske niti uopće naše nacijonalne književnosti, |

Učenje literarne historije o dvema literaturama kontradiktorno je samo u sebi, Dok se književna historija Srba i Hrvata prikazuje stalno odvojeno, jer nema tobože jačih veza izmedju jedne i druge, svrstava se kajkavska književnost i bosanska pod hrvatsku, gde nema nikakvih veza, Literarni se historici postavljaju na stajalište organičnosti, kad ireba spojiti ujedno literarnu historiju Јибоslovena, neuzimajući u obzir da bi s tog stajališta irebalo govoriti ne o dve, iri, neBo o sedam književnosti, Naivno je i govoriti o književnom jedinstvu u prošlosti, u doslovnom smislu, ali je očigledno dvoje: 1) da literarna historija može da se postavi samo na najšire nacijonalno gledište, prikazujući literataru celoga naroda, ili da, tražeći organične veze, mora povući granice još uže od plemenskih; i 2) da literarna historija Jugoslovena, uzeta kao celina, daje i u poledu organičnosti više negoli odvojene literature Srba, Hrvata, i Slovenaca, jer za svako doba postoje neke veze, kojih izmedju poje” dinih delova plemenskih literatura nikako nema, Put je, prema tomej jasan i otvoren; uočiti i naglasiti one tanje i jače veze, i stvorili doista nacijonalnu literarnu historiju, — G, Dr, Prohaska nema dosta smelosti za takav korak, On se koleba: bi — ne bi, On ne opaža kontradikcije u koje se zapliće sam, opravdavajući sebe i nauku, On naprimer s nekom emfazom. ističe: hrvatska i srpska književnost nisu jedna književnost, jer'nisu produkt iste društvene sredine, Ali mu to ne smeta, kad savremene književnike iz Bosne svrstava po veri ili plemenskom nazivu sad medju Srbe sad medju Hrvate iako su iz iste društvene sredine, Kao argumenat protiv misli o jedinstvu, on navodi: realizam dolazi k Srbima od Rusa, ka Hrvatima sa zapada, neopažajući da su produkti realizma i u Hrvata i u Srba sasvim

189