Nova Evropa

mnogo više. Taki su razlozi morali uticati i na Savu. Pre svega, grčki je Istok bio tada mnogo pitomiji i prosvećeniji od Zapada; grozote što su ih u ono doba činili latinski krstaši u osvojenom Carigradu, nisu bile ništa manje užasne od strahota hunskih i vandalskih, I samo latimsko sveštenstvo u našim stranama bilo je puno svake opačine, kako nam svedoče spisi katoličkog crkvenog sabora u Baru 1200 godine, Ta je iskvarenost docnije doduše izazvala reakciju, i verski preporod na Zapadu {najviše zaslugom mnovoosnovanih redova, franciškanskog i dominikanskog), ali to je bilo posle smrti Svetoga Save. Što je on video kod LatinA, za vreme strahovitih borba izmedju papa i ćesara, koje su trajale za sav njegov vek, to mu se zaista nije mililo da presadi u svoj narod, Uzto su Latini bili tada strah i trepet Istoka, Oni su pod krstaškim zastavama oteli bili Zadar, i zagospodovali Carigradom, te budući da je tako bila slomljena grčka carska moć oni su sad ugrožavali slobodu celoga Balkana, Obraćenje k rimskoj crkvi bila bi slaba obrana protiv latinske sile; ono je, štaviše, moglo da još većoj opasnosti izloži nezavisnost naročito malih naroda, jer su rimski papa i nemački car, kao fobožnji naslednici rimskih imperatora, prisvajali sebi vlast nad svim kraljevima i narodima podložnim rimskoj crkvi, i s njima hteli da raspolažu kao sa svojom baštinom, Jače države još su i mogle da im se otmu, ali mnoge manje zemlje usled toga su ljuto nastradale, Sava je sam bio svedo| kom, kako je s jedne strane ćesar nametao kraljeve Česima i zapo_vedao Poljskoj, i kako je s druge strane papa (Hadrijan IV) darovao čitavu jednu kraljevinu, Irsku, svojemu miljeniku, kralju engleskome, isto onako kao što je pred sto godina drugi jedan papa darovao Englesku normanskim pustolovima, Jasno je da Sava, kao dobar rodoljub i član srpskog kraljevskog doma, nije mogao želeti da njegovu milu zemlju postigne sudbina bratske države Hrvatske, gde je jedan vek pre toga rimska politika najpre bila srušila narodnoga kralja Slavića, pa postavila na presto latinskogča pristašu Zvonimira. i gde je naposletku, kad se Hrvati ovoga rešiše, dala hrvatsku krunu svome miljeniku, kralju madžarskome Kolomanu. Sava je morao 'dobro znati sve ovo, Jer su u njegovo doba još živeli starci koji su pamtili pogibiju kraljevstva hrvatskoga, Slična se sudbina, u to doba, spremala i Bosni, tobož radi njena krivoverstva, ida slavni Kulin-ban nije nadmudrio Latine bila bi Bosna već onda pregažena, Napokon, jednaka pogibao neposredno je zapretila i samoj Srbiji, kad ugarski »apostolski« kralj provali u nju, te se već godine 1202 prozva »kraljem Srbije«, Ovo je možda i bio glavni povod Savinu povratku u Srbiju, Njemu je sad puklo pred očima, da se Srbija mora što pre urediti kao pravoverna hrišćanska država (što Bosna, na svoju nesreću, nije razumela) i to pod okriljem istočne crkve, neodvisno od Rima, jer je samo tako mogla ostati slobodna, i samo tako je mogla oduzeti »pravovernim« susedima izgovor da povedu krstaške ratove i na nju, kao što su ih u to doba nemački krstaši vodili na Polapske Slovene dok ih nisu sasvim satrli, Od Vizantije, na smrt ranjene od latinskih leventa, nije mogla više zapretiti opasnost srpskoj slobodi.

[99