Nova Evropa
Beograd, koji hoće na taj način da vlada, i koji hoće da pljačka, ne može imati nikakva shvatanja za hrvatski seljački pokret, Batine iz Beograda obnovile su u hrvatskom seljaštvu ono Hrišćanstvo, koje je tražilo socijalnu pravdu, koje je tražilo da čovek čoveku, a pogotovo narod narodu, »brat bratu«, ne bude rob, — Zašto je Beograd takav? Zato što čovečanska i socijalna samosvest nije u srbijanskog seljaka dohvatila stupanj razvoja, koji je potreban da on svojim unutarnjim, nepatvorenim bićem zadahne čitav državni organizam, i da njegove boli i patnje postanu središtem interesa 1 Бабе državne vlasti, Srpski je seljak nesumnjivo nacijonalista, ali nacijonalista staroga, dobrim delom romantičnoga, kova, ispunjujući svoj nacijonalizam stoletnom herojskom pesmom, ratnim uspomenama, i narodno-crkvenim očitovanjem, Kroz decenije održavaju se stoga u Srbiji iste političke stranke, isti ljudi, grešeći teško protivu svoga naroda, ostavljajući ga decenijama u jednakoj kulturnoj i socijalnoj bedi, Srpski je seljak s naprednoga, općeljudskog gledišta — kojemu je prvi uvet podizanje samostalnog i samosvesnog čoveka u pojedincima svoga naroda — besumnje još daleko zaostao, Da je on kao takav podvrgnut i materijalnoj i moralnoj, a naročito političkoj, eksploataciji ft, zv, gospode, koju smo mi prevladali i prebrodili, samo je po sebi jasno, Prema fome, veran svojoj osnovnoj misli o konačnoj i neminovnoj pobedi čovečanstva u ljudi i naroda, oslanjajući se na novi duh slobodarski i socijalni posle Svetskog Rata, hrvatski seljački pokret učvršćuje i produbljuje svoje redove, čekajući da i srpski seljak zbaci sa svojih ledja klike i koterije +, ху, бозроде, да čovečanskom srpskom svojom dušom ispuni i sav politički život Srbije, Onda će nestati ovoga današnjeda Beograda a na nječovu će mestu zasjati nepatvoreni predstavnik srpskog čoveštva i unutarnje slobode čovekove, Tad je sporazum izmedju hrvatskog i srpskog naroda ubrzo gotova stvar,
Pokušali smo, dovde, da rečima samih njegovih ideologa iznesemo što smo bolje mogli cilj i način ostvarenja hrvatskog seličkog pokreta, A sad ćemo pokušati da promotrimo njegovu naučnu V+ednost, i nješovu vrednost za naš društveni organizam,
B) Kritičko promatranje pokreta,
Kod kritike ovoga pokreta moramo u prvome redu istaći njegovu religijoznost, Poznata je stvar, da mase narodne ne pokreće nauka nego vera, ne razum nego osećanje, Hrvatski seljački pokret je religijozan u dvostrukom smislu: prvo po tome, što hoće da obnovi i oživotvori Hristovu nauku o ljudskoj jednakosti i socijalnoj pravdi; i drugo, što pretpostavlja, da je svaki seljak u osnovi svojoj dobar, plemenit, i čovečan, Šta više, ide se Još i dalje pa se drži da je pojam pravde i čovečnosti kod svih ljudi jednak, i da on upravlja i vlada čovečjim mišljenjem i delovanjem, Imajući svoj koren u hrišćanskoj religiji, i nastojeći da mirnim putem uvede u čovečanstvo čovečnost i čovečansku pravicu, hrvatski seljački pokret deluje kod narodnih masa na osećanje, — on postaje kod njih verom, religijom,
72
akti a