Nova Evropa

već jače idejno jedinstvo, koje se naročito ispoljava u odnosu prema uredjenju države i društva. Postoji izvesna radikalska ideologija, čija odredjenost raste sa jačanjem stranke, iz koje niče i stranačka homogenost. A toga nema kod demokrata, Otsustvo takve homogenosti objašnjava se prirodom unutarnjeg odnosa demokratske stranke, u kome dolazi stalno do izražaja politička podvojenost ranijih stranaka {samostalaca, naprednjaka, liberala, i »prečanskih« stranaka),

Posle oslobodjenja, očekivalo se formiranje jedne nove moderne gradjanske stranke koja bi, u neku ruku, omogućila renesansu našeg političkog života, Radikali su u prvim danima negodovali, i pribojavali se sličnih pokreta. Medju njima je nastalo komešanje, mnoši ugledni članovi (Draža Pavlović, Kosta Stojanović, a docnije i Stojan Protić), počeli su da napuštaju redove stranke koja u tim danima bejaše u očiglednom opadanju na svima linijama, No radikali su se brzo izvukli iz te krize koja ih zamalo nije glave stala, Za njih su radili vreme i neumešnost političkih protivnika, Za osnivanje jedne nove velike stranke, kao što se sada vidi, nedostajali su bitni istorijski uslovi, Radikali su pobedili od momenta kada su samostalci stvorili jednu (demokratsku) stranku sa liberalima i naprednjacima. Narodne mase, koje nisu bile ni pitane za stapanje u jednu stranku, javno su megodovale protiv nametnutog saveza sa reakcijonarnim grupama. To negodovanje očuvalo je svoju svežinu kod samostalaca još i danas, kao što je u istoj meri živo na drugoj strani, kod liberala, i naročito kod naprednjaka (ovi poslednji su doskora imali i svoj partijski organ, i sa demokratama pregovarali u Beogradu kao samostalna grupa). Za radikale je, znači, samim tim igra bila dobijena, — nije trebalo činiti ništa drugo do li ukazivati biračkim masama u Srbiji prstom na stare »kurdžone«, »budžonje«, i kako sve narod nije nazivao ove stare protivnike demokracije.

Mi navodimo ovo samo da bismo dokazali tačnost teze o nemogućnosti postizavanja stalnih i većih političkih uspeha s pomoću sličnog spajanja, koje je samo privremeno dalo izvesne snage demokratskoj stranci, da bi je uskoro zatim srušilo, Logičniji je, i sigurniji, put, da jedna stranka, pa i najmanja, intenzivnošću svoga rada i ozbiljnošću svojih načela, dodje do političke moći i uticaja u državi, a ne spajanjem koje znači negaciju svake samostalne politike, Iz činjenica, da stranke vrše kompromise na pojedinim konkretnim pitanjima, demokrate su zaključile, da je najefikasnije sredstvo u borbi protiv radikala pretapanje svih mogućih malih partija u jednu veliku, Takav se je rad pokazao kao posve pogrešan, i odveo je sta-

nju u kome se radikali pokazuju jači nego što su ikada bili.

Poslednji opštinski izbori znače za demokrate nov poraz, i tako će to ići do punog eliminiranja njihove stranke kao faktora koji bi imao da odlučuje sudbinu zemlje, Time ipak nije dat konačni odgovor na postavljeno pitanje o tajni demokratskog poraza. No posle prethodnog izlaganja o apsurdnosti spajanja stranaka sasvim su-

227