Nova Evropa

po sovjetskim tamnicama, sreo sam i Židova, člana sinagoškog vijeća, koji je bio osudjen na deset godina koncentracionog logora zato što nije htio da postane konfidentom GPU! ,,, Stižemo u Varšavu. Svega za šest sati puta od granice; a iz Sibirije (iz Krasnojarska) do rusko-poljske granice putovao sam brzovlakom šest dan4, Sasvim drugi prostori, sasvim druga mjerila!,,, Dajemo nosačima kufere. Ja sam imao mnogo рт јава, ра Кад зат vidio da je nosač prenatrpan uzeo sam i sam jedan komad, — »Zašto se mučite time« — rekao mi je tad jedan od mojih saputnika — »ostavite to nosačima; ta oni su rodjeni zato da vuku!«... Ja sam Sa pogledao začudjeno; u Rusiji se takve riječi čuti ne mogu. Tamo se doduše prisiljava radnike i seljake raditi dan i noć, pri slaboj plaći i pri slaboj hrani; ali upravljači, nove gazde {velikim dijelom i sami bivši radnici i seljaci), rade sa njima i rade energično, Time oni postizavaju dvostruk rezultat: prvo, eksploataciju radnika u takovu stepenu o kakovu stari privatni kapitalizam ne može ni sanjati; i drugo, da se usprkos toga antagonizam medju eksploatisanima i eksploatatorima ne javlja na površini tako oštro kao u zemljama staroš kapitalizma. Imajući privilegiju komandovanja pri poslu, oni, nove gazde, imaju ostala ekonomska preimućstva (stan, jelo, odijevanje, kupališta, kazalište, knjige, visoke plate, itd,) osigurana van procesa rada. Teško će biti konkurisati aristokratizovanoj Evropi s ovim novim Teodorisima, Kortezima, Petrima: oni imadu tješnju vezu sa masama, oni umiju mase žešće eksploatisati! Trebaće ih primiti u svoje kolo i miješanjem krvi [{t, j, iskustva, metoda) novih i starih dospodara osvježiti malo {sistem vladanja) svjetske gospodareće klase. A. novi gospodari Rusije зато о tom i sanjaju: da udju, kao ravnopravni, u krug svoje starije »braće«

II

Varšava je sjajan grad, Kad ga vidiš, onda osjećaš kako mi, u Hrvatskoj i u Jugoslaviji, slabo poznajemo i Varšavu i Poljsku uopće, Mi ih ne cijenimo dovoljno. Susjedstvo ogromne Rusije i moćne Njemačke umanjuje i nehotice u našim očima veličinu Poljske, — Poljske, sa 30 milijona stanovnik4, sa jakom ugljenom, željeznom, i tekstilnom industrijom, sa dovoljno gustom željezničkom mrežom, sa samostalnim izlaskom na more, sa jakom vojskom, Karakteristično, da u Varšavi тједпе јибоslovenske novine nemaju svog dopisnika! Istina, jugoslovenska štampa saopštava tekuće političke dogadjaje u Poljskoj, te donosi redovito i kulturne novosti; ali knjiše koja bi prikazala stručno, svestrano, savremenu Poljsku i njezino mjesto u svijetu, u svjetskom kompleksu sila, ukoliko ja znam, kod nas još nema, i zato je u našoj široj javnosti Poljska nepoznata, nedovoljno ocijenjena zemlja,

.”,

87