Nova Evropa

život, svoju djecu mogao je da одваја ч дићи оуе Ш опе hrišćanske vrline, i nije morao da ih upisuje u neke odredjene organizacije. U duhu pojma slobode svoga vremena smio je čovjek relativno slobodnije da se bavi naukom nego danas, smio je da stvara ili da pristaje uz stanovite smjerove hrišćanske filozofije s mnogo većom slobodom nego što bi to dozvolila danas bilo koja hrišćanska dogmatska organizacija, a i bilo koja druga dogmatska (politička, recimo) organizacija. Ne zato, možda, što bi ono doba bilotolerantnije, nego zato što čovjek toga doba nije još bio takovo »društveno biće« kao što je današnji. Ova sloboda ličnoš djelovanja i uredjenja života samo se je роvećala tokom nekoliko prošlih stoljeć4, sa razvitkom idealš gradjanskog društva, i proširila se je od slobode djelovanja na slobodu mišljenja, smanjivanjem nepremostivosti klasnih razlika i tradicija koje su sredovječnom čovjeku priječile slobodan razvoj prirodnih sposobnosti. Današnjem čovjeku medjutim prijeti opasnost, da potpuno izgubi tu slobodu ličnosti koja je prije bila samo ograničena.

Ljudima se danas doduše ne stavljaju direktne prepreke da žive kulturnim životom, i u tom je pogledu današnji čovjek slobodniji nego što je bio ikad u istoriji. Ali, kakvim će kulturnim životom smjeti da živi, u tome dogmatičnost našeg vremena počinje već da prevazilazi i najtamniji Srednji Vijek. Još gore u tome, ko da odredjuje te granice. Da bi nam to postalo jasno, moramo u ljudskom duševnom ustrojstvu zagledati u onu sklonost koja је mogla biti iskorišćena u smislu ove duhovne diktature. Promjene socijalnih struktura i društvenih uredjenja imaju uvijek za posljedicu i neke nove oblike privatnog i javnog života. Tako su tečevine političke povijesti prošlih dvaju stoljeća donijele sobom i tip društvenosti i društvene organizacije kakav danas imamo. Svijest čovjeka, da je samo dio nekog šireg soćijalnog organizma unutar kojeg jedino njegov život može naći smisao, od kojega zavisi njegova moralna i materijalna egzistencija, njegova sudbina, sOcijalna svijest savremenog čovjeka počela je да уегије и pokrete i organizacije ideje i uvjerenja koja su stoljećima i tisućljećima živjeli u ljudskom duhu, pojavljujući se tu spontano i neobrazloženo iz unutarnje potrebe, ili šireći se

386