Arhiv UNS — Stari listovi — Bivša Jugoslavija

1. MAJ 1886 1. MAJ 1962

RADNIČKOG POKRETA . '• V-'

Prvi maj najveći praznik radnih ljudi čitavog svijeta dan međunarodne radničke solidarnosti

Na Prvom kongresu II internacionale, jula 1889, zaključeno je: »Potrebno je da se u određeni dan organizira velika međunarodna manifestacija, da toga dana u svim zemljama i svim gradovima radnici upute državnim vlastima zahtjeve da se zavede osmosatni radni dan i da se provedu ostale odluke Kongresa u Parizu.« Tom prilikom je zaključeno da taj dan bude prvi maj, Zašto? Kocka je pala Prvog maja 1886. godine 600.000 ljudi napustilo je radionice u Sjedinjenim Američkim Državama. Radnička klasa je štrajkovala. Bilo je burnih govora, demonstracija, izvikivanja parola sa zahtjevom za osarosatni radni dan. Radničke novine su pisale članke pod naslovima »Kukavice neka se povuku. Ljudi neka idu naprijed. Kocka je pala. Prvi maj odlučuje.« Prvi i drugi maj prošli su ipak relativno mimo, ali trećega maja došlo je do ozbiljnih sukoba štrajkača i demonstranata te štrajkolomaca i policije. burnih događaja na ulici američkih gradova išao je te godine prema svom tragičnom kraju. Netko je bacio bombu koja je eksplodirala među policajcima na trgu Hajmakid. Počela je pucnjava, Bilans sukoba; 7 mrtvih policajaca, mnogo mrtvih radnika i nekoliko stotina ranjenih štrajkača i demonstranata. Buržoaski sud izrekao je trinaest dana kasnije sedam smrtnih presuda. Pale su prve žrtve iz redova proletera. Zbog toga delegati Kongresa Internacionale u Parizu donose odluku da dan međunarodne radničke solidarnosti bude Prvi maj. Za jedan bliski cilj od sada će se svakog 1. maja okupljati radnici i radnička klasa cijeloga svijeta. Pod jednom zastavom • Prvi maj 1890: u Beču 40.000, u Budimpešti 50.000 u londonskom Hajd parku 300.000 radnika. © Fridrih Engels toga dana, Prvog maja 1890, piše u Londonu predgovor njemačkom izdanju »Komunističkog manifesta«. Nadahnut onim što se zbiva, on stavlja na papir i ove riječi:

» . . . Danas, kad pišem ove redove, evropski i američki proleterijat drži smotru svojih prvi put mobilisanih borbenih snaga, mobilisanih kao jedna vojska, pod jednom zastavom i za jedan bliski cilj. . .« © Ta prva proslava Prvog maja zabilježena je i u našim krajevima u nekoliko gradova i mjesta Slovenije i Hrvatske. U Ljubljani je održan svečani radnički zbor, u rudniku Zagorje je obustavljen, u Zagrebu je nekoliko hiljada radnika izašlo na ulice. 9 Slijedeće, 1891. godine, na dan Prvog maja dva francuska grada Furnij i Klišij bilježe krvave sukobe. Između radnika demonstranata i policije u Furaiju bilo je deset mrtvih i osamdeset ranjenih. © U Rimu ogorčeni radnici pale kasarne. U Belgiji radnici dižu u zrak jedno skladište. U Poljskoj je übijeno nekoliko ljudi a ranjeno, više od 140 demonstranata. © Posljednja decenija prošlog vijeka, zapravo 1893. godina, u Beogradu bilježi prva okupljanja radničke klase u »Radničkoj kasini«. Žandarmerija rastjeruje zbor, a 17 obućarskih radnika praćenih kordonom žandarmerije prolaze beogradskim ulicama prema Topčideru. U Topčideru je održan zbor usprkos naređenju vlasti da se nikakvi zborovi ne smiju održavati, a najmanje zborovi pod vedrim nebom. Godinu dana kasnije proslava Prvog maja u Beogradu bila je mnogo masdvnija, a zabilježene su demonstracije i u drugim mjestima Srbije; Kragujevcu, Požarevcu, Sapcu. © Dva decenija kasnije Lenjinov prvomajski letak objavljuje mobilizaciju proleterijata. U Parizu su 1906. radnici digli barikade, bilo je više ranjenih, 800 uhapšenih, 150.000 zaposlenih stupilo je u štrajk, I na ulicama naših gradova potekla je radnička krv. Prvoga maja 1906. policija je pucala u masu demonstranata u Sarajevu. Približava se prvi svjetski rat Položaj radnika je sve teži. Borba i otpor radničke klase su sve žešći. Prvog maja 1912. u Rusiji štrajkuje 400.000 radnika, a 1. maja 1914 500.000. © U Rusiji Prvog maja 1917. milijuni radnika izašli su na ulice pod crvenim zastavama. To je bilo neposredno poslije februarske revolucije. Ruski proleterijat istakao je parolu: »Živjela svjetska revolucija! Dolje imperijalistički rat! Sva vlast sovjetima!« © U našim krajevima Hrvatska socijalistička stranka u isto vrijeme objavila je prvomajsku rezoluciju u kojoj se solidarizira s međunarodnim rad-

ničkim pokretom protiv rata, za jedinstvo jugoslavenskih naroda. © Bijeli teror buržoazije u kraljevini Jugoslaviji nije spriječio sekretara Mjesnog komiteta ilegalne partijske organizacije u Zagrebu, metalskog radnika Josipa Broza, da 1928. godine uoči proslave Prvog maja pozove zagrebačke metalce i ostale radnike da svoj radnički praznik pretvore »u najsnažniju manifestaciju svoje SF.age i klasne svijesti«. Te godine proslava u Zagrebu bila je najmasovnija. Na čelu demonstranata išao je Josip Broz. Policija je intervenirala. Sekretar Mjesnog komiteta partije Josip Broz bio je osuđen na 14 dana zatvora zbog izgreda. U vihoru rata U drugom svjetskom ratu radnička klasa naše zemlje predvođena Komunističkom partijom nije zaboravila praznik radnika Prvi maj. 0 Prvog maja 1941. glas Partije čuo se u svakom okupiranom gradu i u svakom selu kroz proglas kojim avangarda radničke klase, Komunistička partija Jugoslavije, povodom 53 međunarodnog praznika poziva radni narod na ustrajnu borbu protiv porobljivača. © Ratne 1942. godine Prvi maj slave slovenački i hrvatski partizani oslobođenjem Broda na Kupi. U malom ličkom mjestu Korenici, na oslobođenoj partizanskoj teritoriji, održana je prva vojna prvomajska parada u Jugoslaviji. Nastupili su i pitomci II klase Oficirske škole Glavnog partizanskog štaba Hrvatske. © Prvi maj 1943. zabilježen je nizom vojničkih pobjeda, a Ljubljana je toga dana osvanula oblijepljena plakatima i borbenim parolama. Na zgradi glavne pošte vijorila se crvena zastava. • U Drvaru 1944, Prvi maj znači okupljanje delegata II kongresa USAOJ-a. Bilo ih je 816 a predstavljali su 200.000 omladinaca i oraladinki koji su se s puškom u ruci borili za slobodu svoje zemlje. © U oslobođenom Beogradu Prvi maj 1945. prvi put je okupio na ulicama masu od 250.000 ljudi koji Ku bez straha proslavljali svoj radnički praznik.

1. maja 1918. u Trbovlju

Vladimir Iljič Lenjin

1. MAJ 1962