Gledišta

nemoćni „bolesnik na Bosforu”, u životu održavan najviše zato što se sile nisu mogle pogoditi oko njegovog nasleđa. Pitanje Turskog carstva, u istoriji međunarodnih odnosa poznato kao istočno pitanje, staro već stolećima, u XIX veku je bilo izvor niza međunarodnih kriza, od kojih je ona najveća ukratko opisana. Od poslednjih decenija XIX veka, među komponentama ko je su se splitale u istočnom pitanju, počinju naročitu ulogu da igraju male balkanske države i njihovi posebni interesi, desto među sobom oštro sukobljeni; građanske balkanske države u poslednjoj četvrtini prošlog veka vode računa samo o sebi i ne priznaju prava drugih balkanskih naroda čiji nacionalni pokreti još nisu bili afirmisani. Iz opisanih događaja i okolnosti Bugari su izdvojili sanstefanski mir i uzeli ga za svoj nacionalni praznik. Istorijski pregled je pokazao mesto koje je sanstefanski ugovor imao u hodu događaja Velike istočne krize 1875 —1878; predstavljao je samo jedan neuspeli pokušaj da se kriza reši u skladu sa interesima Ruskog carstva. Ipak, detaljnije ispitajmo istorijske vrednosti toga događaja. SANSTEFANSKI MIROVNIUGOVOR Mirovni ugovor sklopljen u San Stefanu 3. marta 1878. povod je današnjim slavljima samo zato što je njime bilo predvideno stvaranje jedne Velike Bugarske. Ta sanstefanska Velika Bugarska, za trećinu veća od današnje Bugarske, trebalo je da zahvati, pored sadašnje bugarske teritorije, takode i oblasti sledećih nama savremenih balkanskih država: Turske (severni deo Istočne Trakije), Grčke (Zapadnu Trakiju, Egejsku Makedoniju, deo severne Tesalije i deo severozapadnog Epira), Jugoslavije (najveći deo sliva Južne Morave sa siivom Nišave, celu Makedoniju), Albanije (zapadne oblasti, one koje leže tridesetak kilometara istočno od Ohridskog jezera i Crnog Drima) i Rumunije (Dobrudža). Tvrdi se da je ovo etnička granica bugarske države, a sanstefanski mir veliki dogadaj nacionalne istorije. Sta je tu tačno? Sta kažu istorijske činjenice o vrednosti sanstefanskog mira kao dogadaja koji je proglasen za bugarsko nacionalno slavlje? 1. Po sanstefanskom ugovoru trebalo je da Velika Bugarska bude turska vazalna država, ali je vrhovnu vlast u njoj dobijao ruski carski komesar. Tokom prve tri godine ovaj komesar bi imao punu vlast, a po isteku rečenog roka velike sile bi mogle, ako to ocene za potrebno, njemu dodati posebne opunomoćenike, ali i tada samo ako na to pristanu Rusija i Turska. Po ugovoru ruske trupe do 50.000

397

POVODOM SLAVUA SANSTEFANSKOG UGOVORA