Gledišta

vati svoje delatnosti i interese ni u razmeni svojih raclova, pa se na tržištu javljaju kao odeljeni i suprotstavljeni subjekti, i privatnosvojinskim ponašanjem u robno-novčanim odnosima uzajamno potiru radove i interese. Pored etatističkih stega samoupravne privredne jedinice podležu stihiji tržišnih procesa koja proizlazi iz njihove nepovezane delatnosti, njihove ekonomske nemoći da se udruže kao samoupravljači objektivno podruštvljenim radovima i akumuliraoim rTednostima. Zatvara se ciklus nepovoljan za bitno socijalističku tendenciju u odnosima proizvodnje: etatističko otuđivanje ekonomske moći radnika izaziva stihiju tržišnih procesa, a ta stihija pojačava etatističku intervenciju i obnavlja otuđivanje ekonomske moći; ograničeno samoupravne jedinice ponašaju se prema državi donekle kao subjekti najamne radne snage, prema sopstvenim uslovima proizvodnje kao prema tuđoj svojini, a prema drugim samoupravnim jedinicama kao privatni vlasnici. endencija da se ekonomski odnosi među samoupravnim jedinicama raz\dju kao odnosi među privatnim vlasmcima proizašla je iz etatističkog otuđivanja ekonomske moći radnika, ali je zatim dobila relativno samostalan značaj. To se izrazilo naročito posle jtokušaja da se jače potisne etatističko upravljanje društvenom proizvodnjom, i potpunije oslobodi robna proizvodnja sa samoupravnim jedinicama kao subjektima. i ostvarenje bitno socijalističke tendencije u odnosima proizvodnje neophodna je sprega radničkog samoupravljanja sa robnom proizvodnjom, jer je to jedini način da se utvrde objektivno postojeći odnosi u proizvođenju vrednošti, da se ostvari ekonomija rada u interesu radnika; da se opredeli racionalan razvitak uslova prcazvodnje, raspodele i kombinacija radova u društvu; da se najamni radnici preobrate u agense proizvodnje za vlastite interese; da se na bazi objektivno utvrđenih ođnosa u proizvodnji vrednosti postigne trajnije usaglašavanje interesa radnika i samoupravnih radnih zajednica; da se ostvari puna odgovamost svih subjekata rada i samcupravljanja za rezultate rada i za celokupnu delatnost u skladu sa objektivnim mogućnostima dmštvenog razvoja i potrebama svih dmgih radnika u dmštvu; i da se ekonomija rada, unapređivanje uslova rada, sklad radova i odgovornost srih radnika postignu bez ekonomske i političke dominacije i eksploatacije. U tom smislu postoji neophodna potreba, i mogućnost, da se robna proizvodnja uredi saglasno bitno socijalističkoj tendenciji u odnosima proizvodnje. ;duslov takve robne proizvodnje je ekonomska moć radnika, udraženih u celokupnom procesu društvenog rada i reprodukcije, a naročito u pogledu razvojnog planiranja, upotrebe akumulirane vrednosti, i kretanja draštvenog rada iz jedne u dragu oblast delatnosti u skladu sa neprestanim promenama materijalno-tehničke i tehnološke komponente radova u društvu. Ako taj preduslov nije dat, robna proizvodnja teži ka svojim privatnosvojinskim, odnosno kapitalističkim vidovima, i u tom slučaju potire bitno socijalističku tendenciju u odnosima proizvodnje: rastavlja i su-

1477

u cemu su SNAGA I SLABOST SAMOUPRAVLJANJA