Gledišta

U prefliodnom razdoblju industrijalizacije 1 ukupnog privrednog razvitka višestruko su povećani svi sastojci proizvodnih snaga društvenog rada, kako u pogledu kpličine sredstava za rad i mogućnosti eksploatacije prircdnih ižvora energije, ruda, šuma i drugih prirodnih bogatstava, tako i u pogledu uvođenja mase radnika u industrijske i druge delatnosti odgovarajuće kvantitativno narasloj materijalnoj komponenti proizvodnih snaga. Međutim, proizvodna snaga društvenog rada nije nikad a u razvijenoj proizvodnji sve je manje običan zbir ovih sastojaka, već zavisi od načina njihovog strukturisanja, njihovog međusobnog odnosa i kombinacija, a to je uslovljeno i kvali tativnim obeležjem sastojaka. Usled nepovoljne strukture ukupna proizvcdna snaga rada u jugoslovenskom društvu daje rezultat mnogo manji nego što bi isti sastojci mogli dati u razvijenoj strukturi, a pogotovo ako bi se sastojci kvalitativno poboljšali. Socijalistički etatizam bio je sposoban da pokrene ekstenzivne sastojke proizvodne snage društvenog rada, ali nije bio sposoban da uspostavi njihovu razvijenu strukturu i da osigura kvalitativni preobražaj količinski razvijenih sastojaka; usled toga je i osuđen na propast u svim društvima koja su zapoćela socijalistički preobražaj. Etatizam je pokušao da ostvari kombinaciju društvenih radova, da strukturiše sastojke proizvodne snage društvenog rada na autoritarnom principu (centralizacija i hijerarhijsko uređenje od rada otuđene ekonomske moći, tehnološkog i ekonomskog upravljanja), ali je taj princip sadržao logiku stvaranja.tehno-ekonomski autarhičnih jedinica i formacija koje se povezuju po hijerarhijskom obrascu a ne organski, saglasno objektivnim zakonima funkcionisanja i razvitka proizvodnih snaga. I još, po toj logici dolazi do okoštavanja relativno nerazvijene strukture proizvodnih snaga, do ukočenosti i nesposobnosti za promene koje bi odgovarale neprestanom revolucionisanju tehničke osnove proizvodnje i strukture društvenih potreba. Razvitak pojedinih jedinica zarobljen je, uklešten, ukupnom inertnom strukturom, a svaka pojedina jedinica nije sposobna da samostalno pokreće razvitak, jer u nju nije ugrađen društveno-ekonomski agens razvitka proizvodnih snaga. U tom pogledu etatizam u ranom socijalističkom društvu pokazao se manje sposobnim i od kasnog kapitalizma koji takođe ima etatističku komponentu ali i druge osobine koje ga čine donekle prilagodljivijim. Razlaganje socijalističkog etatizma u jugoslovenskom društvu nagovestilo je mogućnost da se ukloni ova zapreka razvitku proizvodnih snaga, ali su protivrečne tendencije u . tom procesu mestimično dale obratan rezultat, dalje pogoršavajući inače nepovoljnu etatistički zasnovanu strukturu proizvodnih snaga društvenog rada. U težnji da na sebi svojstven način ostvari kombinaciju društvenog rada, etatizam je postizao relativan sklad činilaca proizvodnje koji se übrzo pokazivao ukočeni i prevaziđeni, ali je ipak omogućavao da se na datom nivau pretežno aktiviraju stvoreni elementi proizvodnih snaga. U sukobu između

1484

"RAKOVICA"