Gledišta

birokratskoetatistioke i radničko-samoupravne tendencije u odnosima proizvodnje narušen je i takav sklad, jer je sve više ograničavano etatističko upravijanje bilo za to sve manje sposobno, mada je i đalje pretežno zadržavalo tu funkciju (planiranje razvoja, odlučivanje o glavnim momentima društvene reprodukcije), a bitno ograničeno radničko samoupravljanje, nesposobno da tu funkciju preuzme, i odupirući se birokratskom etatizmu koji je ostao iluzorni nosilac povezivanja radova, vodilo je daljem zatvaranju i okoštavanju tehno-ekonomski autarhičnih jedinica. Tako je već ova strana razlomljenosti odnosa proizvodnje izazvala pogoršavanje inače nepovoljne strukture činilaca proizvodnje: razlagale su se etatističke osnove strukturisanja, ali nisu razvijene radničko-samoupravne osnove strukturisanja proizvodnih snaga. Dalje ppgoršanje nastupilo je jačanjem „grupnosvojinske" tendencije u odnosima proizvodnje i sprezanjem te tendencije sa razloženim elementima etatističkih odnosa proizvodnje. Frivatnosvojinskoj tendenciji u odnosima proizvodnje odgovaralo bi strukturisanje činilaca proizvodnje pomoću kapitalističke integracije, pri čemu se društvene proizvodne snage rada (način zajedničke delatnosti, organizacija i planiranje, primena nauke u proizvodnji...), koje ćine vezivno tkivo ukupne strukture proizvodne snage društvenog rada, javljaju kao snage otuđene od rada koje kapital prisvaja i razvija, jer je to preduslov njegove reprodukcije. Takav način razvijanja i strukturisanja proizvodnih snaga ima svoje unutrašnje suprotnosti i istorijsku granicu, ali se u tim okvirima poduprt kapitalističko-etatističkcm komponentom i dalje pokazuje sposobnim da razvija proizvodne snage. Tome odgovarajuća tendencija ispoljila se i u jugoslovenskom društvu (integracija preduzeća pomoću ekonomske dominacije jačeg svojinskog monopola i suzbijanja samoupravljanja u integrisanim delovima; kombinacija činilaca proizvodnje pomoću bankarskog, odnosno finansijskog kapitala takođe praćena bitnim ograničavanjem radničkog samoupravljanja; primena nauke u proizvodnji, moderne tehnologije i organizacije pomoću vlasti u radnoj organizaciji osamostaljene od rada, mimo radničkog samoupravljanja i bez obzira na interese radJiika tehno-birokratska tenđencija itd.). Međutim, ovaj put razvijanja i struktunsanja proizvodnih snaga ostaje uglavnom neprchodan, jer radnici raspolažu tolikom društvenom moći da se tome ođupru, mada još ne raspolažu dovoljnom društvenom moći da te procese preokrenu i razviju unutar radničkog samoupravljanja saglasno svojim interesima. Dnemogućavana da po vlastitoj logici razvija i restrukturiše proizvodne snage društvenog rada, privatnosvojinska tendencija pretežno se zaustavlja na granici tehno-ekonomski autarhičnih jedinica i formacija i, zaoštravajući suprotnosti među tim formacijama, predstavlja dopunsku i sve jaču kcčnicu razvitka društvenih proizvodnih snaga rada. Upravo toj logici ovu tendenciju najčešće i oličavaju društvene grupe profesionalnih upravljača sa ograničenim stručnim i

1485

'UjCEMUSCJ SNAGA 1 SLABOST SAMOUPRAVLJANJA