Književne novine

BROJ 30

Ljubav prem(

lepim knigomqa

Piše: ·

(Crtež D, Savića) Oto Bihalji-Merin

'riznajem, imam ·neku slabost prema lepim knjigama, Poznajem ih po formatu, po povezu i boji, i sećam ih se dugo — i onih izgubljenih na mnogim „putovanjima kroz zemlje i vremena, Dešava se da ih nanovo Busretnem u nekom antikvarijatu i da ih sa sobom ponesem kao da su to oni isti stari moji poznanici, I stare knjige, retke egzemplare, rado uzimam u ruke, listam ih i udubljujem se u požutele, istrošene stranice. One ne treba da budu moje: one spadaju u biblioteke, u kartoteke i ka-_ taloge naših kulturnih institucija.

Knjige koje su mi potrebne u mome radu, koje uvek nanovo skidam sa regala, ne treba da nose zaštitni povez. Neka se istroše kao što se ja trošim u vremenu i u zadatku. Neke - od njih me opet napuštaju, kao što te napuštaju prijatelji koji su pošli | nie putem; druge su verne, Osta– u,

U svakodnevnom radu pomažu nam enciklopedije i velika izvorna dela, ali inspiraciju i potstrek crpiš iz intimnijih knjiga, duhovitih i poetskih. One prve se gomilaju na pisaćem stolu, i neprimetno opet nestaju. A ove druge žive stalno u mojoj blizini da bih čuo njihov glas prijateljstva i saznanja.

Ali moja naklonost pripada ne samo mislima i osećanjima. Naročito su mi dragocene one knjige čiji je đuh i sadržaj našao svoju odgovarajuću for_ mu i čija oprema odražava biće i lepotu ideje. Ali, na putevima naše svakidašnjice ljubav prema lepoj knjizi je isuviše često jedna „nesrećna ljubav. Ne mislim ovde na dragocena bibliofilska izdanja, na skupe knjige koje se izrađuju za uski krug privilegisanih. Rađi se o knjizi, koja u velikom tiražu svakodnevno napušta štamparski stroj, i koja neuobličena, siromašno i često — da kažemo otvoreno — neukusno opremljena polazi na svoj put u narodne mase.

Pre nekoliko nedelja, upravo kada sam pošao na omanji put po Crnoj Gori, dao mi je Gustav Krklec jednu

malu knjižicu koju je on redigovao: Goethe, knjiga poezije (sveska 38 »Male biblioteke« Državnog izdavačkog preduzeća Hrvatske). Nosio sam je sa sobom ma Durmitor i kroz male varošice Boke Kotorske. Obradovala me je ova knjižica, Ne samo zbog kvalitetnih prevođa i duhovitog i tananog izbora, već i zato što je prijatno, ukusno i čisto opremljena i jevtino ostvarena, kao uostalom, i cela serija »Male biblioteke«.

Čini mi se da u planu i u načinu opreme naših izdavačkih preduzeća ponekad nedostaje smelosti i inicija-

raca ili starica te se,uspijeh u glumi prosuđivao prema tome u kolikoj se mjeri moglo dijete uživjeti u ulogu, pisanu za odrasle glumce. Neprirodna maška na nježnom dječjem licu, ne-

izmijenjen glas, nezgrapno držanje djeteta pod dugim brkovima, bradom i s lulom u ustima, neprirodne kretnje djeteta u ulozi starca 8 BTbavim leđima i sa štapom u ruci, djelovalo je na publiku, koja razumije

lišnu umjetnost, ubitačno.

Prije rata, programi dječjih pretstava bili su, u najviše slučajeva, isDpunjeni bajkama u kojima su djeca imala glumiti neprirodna, fantastična

ća (vile, patuljke, zmajeve, začarane žapce i slično), U ovakvim komadima zahtjevi, koje su redatelji stavljali pred djecu izvođače, bili su u tolikoj mjeri neprirodni i nemogući, da su djeca glumci te fantastične uloge glu-

i nekim posebnim grotesknim nakoji je ličio na neko ludovanje, čega bi bilo najzdravije takvu

igru zabraniti.

Pod uticajem književnosti za djecu u realističnom smjeru, koja se pisala šve više upravo neposredno prije ra-

ovakvi fantastični igrokazi i neprirodne dječje uloge spale su na najmanju mjeru Treba priznati da je

pozitivnom „razvoju u velikoj mjeri đao svoj prilog &ovjetski film »Put u život« u kojem su vrlo dobro dali realističku glumu u pubertetu dječaci, bezprizorni, koji su bili odvedeni daleko u provinciju s ulica velii kih gradova i tu su bili teškom mu-

kom 1 uz naročite pedagoške prilike | odgajani u pozitivne mladiće, slično | akarenkovim pitomcima iz njegove »Pedagoške poeme«.

Bilo je nekoliko poslijeratnih sOvjetskih “IImova u kojima su veće Uloge imala djeca (»Duga«, »Bijeli 5e usamljeno jedro« itd.) Djeca su igra

svoje uloge prirodno vjerno, realistički, kao i odrasli filmski glumci tih

ova, Vidjeli smo više novih en gleskih i američkih filmova u kojima djeca igraju važne uloge, a izvode i fako 6nažno, da niukoliko ne izostaju

tive. Možda bi trebalo napustiti šematske, utabane puteve koji zahtevaJu manje odgovornosti, i osvojiti nova područja kulture i literature, Postoje nova imena, nova značajna dela naprednog duha koja bi trebalo da sam! pronalazimo, ne čekajući da ona stižu do nas kao zadocneli odraz svetskog priznanja. Treba se emancipova– ti izvesne utvrđene liste imena i dela koja se stalno preštampavaju.

- Međutim, na ovome mestu pre bih želeo da istaknem potrebu oživljavahJa i umetničkog produbljavanja oPreme i uobličavanja knjige. Ima kod nas izdavačkih preduzeća koja se trude da tekstovima daju formu koja odgovara njihovoj suštini; koja povezom, tipografskim poretkom, čistoćom i lepotom štampe čine svoju knjigu i po spoljašnosti dragom tako da se ona ne samo rado čita već i čuva kao nešto lepo i čoveku blisko. No, uglavnom, stvar kod nas stoji još dosta rđavo na polju grafičkog i tipografskog uobličenja,

Mnogo naših knjiga, stvorenih i izrađenih sa toliko muka, štampano je ovlaš, neukusno opremljeno i unakaženo greškama koje remete smisao. Istina, siromašni smo u sredstvima tipografije, poneka naša mašina je istrošena, pokoji slog zastareo, a haYtija često nedovoljno bela i gruba. Pa ipak, trud pojedinih izdavačkih kolektiva dokazuje da se i sa raspoloživim sredstvima — ukoliko se samo uloži dovoljno znanja i ljubavi može postići prijatno, praktično i jevtino izdanje. ·

Potrebno je da se ozbiljno pozabavimo pitanjem podizanja nivoa naših literarnih izđanja. Za izdavača i za umetnika zahvalan je zadatak da dobrom tipografskom opremom skladnom naslovnom stranom a ponekad i likovnim elementima umetničke ilustracija oživotvore viziju i ideju pisca. IIMIIIIIIIIIIIIMIIIRIJIVKIIIJILIJI IHIJIJIIAIIIJIMIIIIIL IIVILILIVIJIJIKIIIIIJIIJI IJMIJILJIM AMI IIJUIMIVIIIJIIIIIIIIIJIJIRIČIIJJIJIĆIJIJIIIJIIIJIJIIJIJIIIJ

SPOMENIK

malom planinskom selu usred goleti osam metara u visinu šiknuo je mermerni spomenik. On fu stoji noći i dane kao snažno, glatko stablo kome su posjekli dvadeset i dvije grane,

Vjetrovi ga biju, ' , kiše miju i zalivaju,

sunce suši

i sažiže.

Mermerni obelisk

pticama i divljenjem obasut uzdiže se kao moćni kažiprst

i selima pokazuje put.

U noći ga tama

obavija

ili on hekud nestaje iz sela... Duh njegov po cijelu noć nekoga doziva,

oštri alat

i obilazi njive.

Dvadeset i dvije kuće udružuju baštine i šume i bjelogrle krave

da zajedno žive.

Veliša ralo duboko u zemlju meće odvaljuje crne, vlažne kajiše leđine Vaso kosom svaljuje otkos za otkosom pod vrelinama ljetnje vedrine.

IDIIIIIIIIIIIIIJIIJIIIIIIIJIJIJIIIIJIIIIDIIILIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIJIIIJIIIIIIIIIJIIIIJIIJDI III IIIIIFIIIIIIIIIPJIIIHIIIIDIJ ULILIIAIIIIAIIHIIPHIIIIHIIII|IIII}||| ia IaIII–:II>m—vi———0—11101 11U2101110:10=Z>Z>+ćTtTQT- ES<eK--I II

za kvalitetom igre svojih odraslih partnera u filmu,

Najveći uspjeh s filmskim glumcem dječakom postigao je redatelj De Sicca u talijanskom filmu »Krađa bicikla«. Otac, nezaposleni talijanski radnik i njegov sinčić, deset godina star, lutaju Rimom od nemila do nedraga, traže svoj ukrađeni bicikl bez kojega će gladovati i bez kojega im nema života, Priprosti dječak igrao je u tom filmu svoju ulogu tako savršeno realistički, tako sugestivno, istinito, Živo, prirodno, dirljivo i neposredno, da je gledaocu dah stao ze vrijeme pojedinih scena. Ovo je, mislim, do danas najbolje izvedena dječja uloga koju smo imali prilike vidjeti na filmskom platnu. Nadam &te da će poslije toga filma i naša umjetnička filmska produkcija započeti snjmanje umjetničkih filmova sa scenarijem iz dječjeE života, odnosno sa scenarijem za dječju publiku,

Osjeća se na svim područjima Uumjetničkog slvaranja da se u našo) socijalističkoj, domovini više ne gleda na umjetnička djela u vezi 5 djetetom nesimpatično, U kiparšstvu, slikarstvu, muzici i književnosti sve više »prodire« dijete i traži svoje mjesto

e ono . novog, boljeg i ljepšeg društvenog života, Dijete ulazi u film, pripovjest, u roman, u pjesmu. Dijete ulazi Uu dramske komade. Pisci &cenarija za filmove, pisci đrama i pripovjesti ne bježe od djeteta, Oni ga opisuju kao člana porodice, člana društva, Literarna djela s junacima djecom daju djelima svježinu i posebnu draž. Ima pojava prema kojima bi se moglo zaključiti đa je dijete »ušlo u mođu« u umjetničkom stvaranju. Ono svojim prisustvom daje literarnom djelu potpunost, jedan novi ton, neku osobitost Danas bi se moglo smatrati upravo neumjesnim, kađa bi koji redatelj odbijao uvježbavanje komada s važnom dječjom ulogom. Sjajno izvedena uloga dječaka u filmu »Krađa bicikla« razvija strah i nelagodnost, što sve prati redatelja kad preuzima komade

)

'i zapisuje svima ftrudodane.

ima | treba da ima u izgrad-

„Va (ramo“-ihirkaslihova \ce šopova

novoj zbirci stihova Ace Šopo-

va — »Na Gramos« obrađena

je tema o herojskoj borbi slobodarskog grčkog i makedonskog naroda iz Jegejske Makeđonije, o njegovoj potresnoj tragediji koju je doživeo za vreme i posle izdaje onih za koje se smatralo da treba da budu predvodnici narođa koji se digao na ustanak za svoju slobodu i nezavisnost.

Pesnička razrada ovakve teme aktuelne i značajne — često krije u sebi opasnost zapadanja u publicistiku u stihovima, u lažan patos i praznu retoriku. To je najčešća pojava kod onih pesnika koji počinju sa socijalnom tematikom ili kađa se iđejnost pesnika javlja samo kao etiketa, spoljnje obeležje, koje treba po svaku cenu da legitimiše njegovu idejnu pripadnost. Od takve opasnošti spasena je u značajnoj meri poezija Ace Šopova u njegovoj poslednjoj zbirci.

U svojoj novoj zbirci Aca Šopov sledi nesumnjivo svoj pesnički pul, započet i određen njegovim „prvim pesmama. sa tematikom iz Narodnooslobodilačke borbe — put u kome 8u socijalni motivi u centru njegove stvaralačke pažnje. Može se reći da Šopov crpi isključivo motive iz revolu= cionarne savremenosti svoga naroda, Čak i onđa kada pokušava da tretira izrazito lične, intimne motive, on se ne odvaja od socijalnog tona kao oOsnovnog u njegovom pesničkom stvaranju. Ali u tome je Šopov daleko od svakog prilagođavanja, od konjukturalnog odnosa prema aktuelnoj tematici, koja proizilazi iz nove stvarnosti. Prilaženje društvenim motivima kod njega je uvek u neposrednoj zavisnosti od njegovog shvatanja sveta, od idejnih i pesničkih impulsa njegovog pesničkog stvaranja, koje odlikuju lirizam — intiman i nepogredan odnos prema životu. U tom smislu njegov pesnički temperamenat je potpuno potvrđen — linijom jake emocionalnosti i lirske patetike. Zbog toga idejnost u poeziji Šopova dolazi ne didaktičkim putem, već preko jasnih i ubedljivih umetničkih slika, preko konkretnih i jednostavnih

Dvađeset | dvojici Vojvođića–Rađomiraca

Blagota od cika bijelog do zalaska sjekirom kroz srca dubova zvoni, Tomo krda vitoroga

uz planinu javlja.

Zvona sa ugiča

klepeću u prodoli...

Dušan s družinom na kamenom guvni lopatama vije žito kao zlato, Đuro predđ pragovima oštri koce i siječe grane, a Đoko se široko smije umačući perom u znoj

Po cijelu noć

pršti škalja pod nogama konjskim i težačkim

i čuje se pjesma

sa kamenih počivala

— U ovom siromašnom gnijezdu zabriždaće nov život,

zato je naša mladost

u obelisk stasala...

Ujutro osvane spomenik između goleti

suncem obasjane

kao snažno, glatko stablo kome su posjekli. dvadeset i dvije grane.

Janko ĐONOVIĆ

filili|

s ulogama djece, Upravo zato što je De Sicca u svom filmu pokazao kako baš dijete može da prirodno, uvjerljivo realistički izvede ulogu iz savreme. nog Života, kako upravo dječak iz predgrađa može prikazati prealistički vjerno svaki detalj iz života; kako velik uspjeh postiže dijete glumac kad dobije dječju ulogu iz stvarnog života, jer se ne mora pretvarati, jer ne mora lagati, jer radi pred kamerom upravo onako kako radi u životu; dakle ta činjenica koja je prikazana ovim filmom, može lako uvjeriti naše rodatelje da upravo dijete može dati savremenu dječju glumu kad igra ono što zapravo jeste tj. dijete, i kad je nešto napisano za njega što nije fanastično ili izvještačeno,

Djeca imadu vanrednu sposobnost oponašanja, Oponašaju druge bez ženiranja, U igri se to najviše očituje. Ako pri tom oponašanju nisu stisnuti i plahi, ako oponašaju hrabro i s navočitom voljom — onda takvu djecu uzimamo kao djecu glumce kod kojih se naziru počeci glumačkog talenta. Za vrijeme puberteta glumački dar može posve nestati, a može i dalje ostati i razvijati se. Djeca glumci mogu izvešti uloge djece iz stvarnog ži-. vota realistički kvalitetno neposrednije od odraslih glumaca, To je pokazao dječak u talijanskom filmu »Kra- \ đa bicikla«, a to nam pokazuju vrlo dobro izvedene dječje uloge u igrokazima koje izvode pionirska kazališta koja se osnivaju u Hrvatskoj i drugim našim narodnim republikama U Zagrebačkom pionirskom kazalištu djeca studiraju svoje dječje uloge „u studiju scenskog realizma. Oni u kom,adima nalaze sebe, živu, istinitu djecu, pa #e u te uloge lako uživijavaju i pod dobrim umjetničkim i pedagoškim voćstvom prikazuju svoje dječje naloge tako dobro, da su na jednako: kvalitetnoj visini kao | odras]; glumci koji 6 njima zajedno igraju u istom komadu,

Spomenuto kazalište za djecu poka. zalo je to u najvećoj mjeri u tri komada: »Pošeban zadatak#•, »Drugovi«

KRJIŽEVNE NOVINE

svakog ~

. Dmitar MITRPEV

doživljaja i misli, što znači da je ta idđejnost unutrašnji kvalitet njegove poezije, Ne bi moglo ni biti drukčije u poeziji koja se stvara pod dejstvom najneposrednijeg doživljavanja i u kojoj su intelektualističke preokupacije nepoznat elemenat.

Usko gledano poema »Na Gramosš« nema forma]ne kvalitete jedne poeme. Njene pesničke odlike nisu u njenim epskim kvalitetima — tu razvijanju fabule i oblikovanju događaja i likova, već u lirskoj živopisnosti pojedinih stihova, u njenom elegično-satiričnom tonu, Autor je počinje kao poemu, uzima ličnosti koje treba da pokreću radnju: otać, majka, sin ali ubrzo napušta elemente epa i fabule i prelazi na formu koja mu.je svojstvena. i poznata; poema se nastavlja lirskim pesmama, ili određenije — lirskom ispovešću i obraćanjem majci. I upravo u ovim lirskim delovima poeme »Na Gramosš« leži i njen uspeh, baš je oni čine retkom pojavom u novoj makedonskoj lirici i znače nesumnjivi napredak i uspon u pesničkom razvitku njenoga autora.

Za razliku od nekih ranijih pesama Ace Šopova u kojima se, i pored jasnog, lirskog osećanja i neposrednog intimnog odnosa prema obrađenoj aktuelnoj temi, ispoljava izvesna stihij= nost, naivni entuzijazam u borbenom patosu, a mestimično i gruba jednostavnost misli — stihovi u poemi »Na Gramos« ispevani su u znaku neposrednog izrazitog lirizma i jednostavne ali sjajno prođubljene sintetizovane misli. Zbog toga, iako ne iznosi konkretne đogađaje iz borbe narodnih masa u Grčkoj i Jegejskoj Makeđoniji sa svima manifestacijama masovnog herojizma, iz preživljene potresne tragedije sa izdajničkim epilogom osećamo jasno i ubedljivo da je pesnik zahvatio ono najbitnije i po jednoj i po drugoj liniji: perspektivnost u borbi i u borbenoj uverenosti revolucionar– nih masa u Jegejskoj Makedoniji, izraženu u sugestivnom i konkretnom lirskom zanosu:

»A. mislevme nie ke izgreat zori, somuvani dolgo od naši i Grel, zbratimeni site more đo more, marođite v ljubov ka sogreat srce....

(IV pesma)

Narodno prokletstvo prema izvršiocima izdaje koji su, ostajući od početka do kraja verni svojim naredbodavcima i njihovim direktivama za likvidaciju opštenarodne borbe za slobodu i nezavisnost, izneverili svoj vlastiti narod, dato je u poemi sa kategoričnošću lirskog imperafiva:

»Pameti go, majko, svoj krvav zločin: 50 otrova zmijska, bez milost, ko zveroj, ja ubija našta v idninata vera! (IV pesma) A jedina uteha narođa u teškoj tragediji — ljubav i vera u slobodnu makedonsku domovinu, da će ona primiti pod svoj krov jegejske sinove progonjene i izbegle ispred terora mo=narhofašista i Zaharijadesovih bandita „izražena je u retkom lirskom pejsažu slobodne domovine:

»Čekaš vo kraišta sini, kai pesni traktorni g#raat, kaj cela zemlja, činnm, v sončeva Pplisnala sarma...

Čekaš vo hekoe selo

vV kukjuče zadružnmo, belo, kaj žita zlatesti klasat

i mirmo, prsnati V Mora,

i »Vlak u snijegu«, Zadržat ćemo se nešto na najnovijem komadu »Vlak u snijegu«. Ovaj igrokaz za djecu u izvjesnoj mjeri, kako no se kaže, »uzvitlao je prašinu«. Smion je bio pokušaj dramatizatora da ovu pripovjest dramatizira, redatelja da ga scenski realzira, jer tema traži kompliciranu Sšcenarisku postavu i u isto vrijeme takvo nastojanje oko uvježbavanja radnje, oju neprekidno izvodi tridesetoro djece, učenika seoske škole u prvom činu u svojoj škoiskoj sobi, a u drucom i trećem činu u vlakšu koji je u noči zapao u sniježni nanos. Ponavljam, smion je bio pokušaj dati uvjerljivo na pozornici vlak zabusen u sm, egu, ali isto tako je bilo smiono požušnti režirati ovakav igrokaz u kojem je stalno na pozornici oko tridesetor„ Žive djece. Izvedba ovog ıMrokaza bila je predmet diskusije u Društvu književnika Hrvatske, u Sekciji za dječju književnost. U diskusiji se kritički govorilo o dramatizaciji pripovješti i o režiji. Dnevna i pedagoška štampa se isto tako kritički osvrnula na izvedbu Ovog komada. Zamjerke su se odnosile na dramatizaciju i scenarisku postavu, ali svi diskutanti i kritičari oštali su zadivljeni glumom djece u tom komadu. U ovom komadđu su ređatelj i sama djeca glumci mogli prikazati kakav maksimum glumačkog uspjeha mogu dostići djeca, Odrasli glumci Đuka Tadić, Drago Krča i ostali, koji su izvodili uloge odraslih u tom komadu, moraju priznati da su igrali s '\\ecom glumcima, osobito s onima u glavnim ulogama tako, da im se moralo činiti kao đa igraju 8 njima u komadu sve odrasli, priznati dramski glumci. Dječak glumac Mayijan Jagušt, đak VI razreda XV sedmogođišnje škole, tešku ulogu Ljubana, organizatora zadruge u školi i spasavanja drugova u vlaku, izvođio je na takvoj umjetničkoj visini kakva je bila uloga dječaka u filmu »Krađa bicikla«, On

se tako uživljuje u svoju ulogu, da mu ne treba da plač glumi, jer on uisti-

_ nu plače pretstavljajući na pozornici,

Smion je bio pokušaj i"

stađata zađružni pasat. Čekaš... I sekoja večer, stivne li seloto v počin

1 mrak go nadvasa hemen, ti tažni upivaš oči

v dalečni planini nemi,

i trpneš v misli - jata, vo Žželbi da se vratam!«

(Ii pesma)

Poema »Na Gramoš« je poema o masovnoj revolucionarnoj borbi narođa koji je prvi pošao u borbu za svoje oslobođenje i pslednji napustio borbene položaje. Ova poema o preživeloj teškoj nacionalnoj tragediji iznosi pravi odnos naroda prema borbi koju je vodio, i time u isto vreme preftstavlja i snažnu optužbu protiv onih koji su izdali tu borbu i koji su od početka do kraja odigrali sramnu ulogu žalosnih oruđa informbiroovske kontrarevolucije u nacionalnim i međunarodnim razmerama. 1 zato čitajući ovu poemu osećamo glas pesnika koji

Aco Šopov

šivi sa borbama i nevoljama svoga na. roda čiji je on ne samo pesnik, već odan sin i borac za njegovu pravdu. A to je nesumnjivo dokaz neposrednosti, intimnosti i idđejnosti socijalnog lirizma ovih stihova. Ali ova odlika, koja poemu čini uspelom za pesnika i za makedonsku liriku, dobila bi kad bi se uklonila neka ponavljanja, kao što je slučaj u početku treće i četvrte pesme, koja ne pretstavljaju ništa novo kako u kompoziciji, tako i u lirskoj emotivnosti poeme,

Idući za sprovođenjem spomenutih triju idejnih elemenata u poemi, pesnik zamišlja ostale četiri pesme iz ove zbirke kao potrebnu dopunu sadržaju same poeme. U njima on teži da do krajnje intimnosti i ljudske, ne–POLO produbi misao da poraz u

orbi narodnih masa u Grčkoj i Jegejskoj Makedoniji nije poraz njihove revolucionarne istrajnosti, već njihovih kontrarevolucionarnih predvodnika. Pri tome pesnik hoće đa nedostatak fabule i epskog elementa u poemi upotpuni konkretnim momentima iz poslednjih borbi i prelaza boraca i njihovih bliskih u slobodnu makedon–sku domovinu. I ukoliko je sačuvan lirski dinamizam poeme, ukoliko se sledi njena emotivna i misaona neposrednost i skladnost, utoliko je postignuta u nekim stihovima ona napregnuftost u raspoloženju boraca i izbeglica i napetost u samoj atmosferi borbe i bekstva, kao što je to na primer u stihovima:

»Za mig togaš

v silen ogan

kartečnica luta pisna,

i v mir ladna

. mesec padna, raskrvavem v granici visna.

(Edna večer vo granično selo)

I_C —___C —T CK,,Z_Z_=~_=—~<Z=Z—Z——

Da li je glumljenje djece teško psihičko opterećenje? Da li odviše snažno djeluje glumljenje na njihov osjećajni život? U svojoj pedagoškoj dugogodišnjoj praksi radio sam mnogo na uvježbavanju djece u pretstavama s dječjim ulogama. Nisam primjetio nikakve negativne posljedice, već naprotiv samo pozitivne, Naravno, kao u svakom poslu tako i u ovom treba naći mjeru, Glumački umjetnički rad s djecom u slobodnom vanškolskom vremenu ne opterećuje djecu psihički ni osječajno, već im bogatije razvija duševni i napose emocionalni život. Djeca: bi utrošila: slobodno vrijeme u mnogo slučajeva na skitanje i grube igre koje ih fizički izmuče a i duševno im pri tom ništa ne pomužu. Uvježbavanje djece u glumi mora biti u-

smjereno tako, da se zna kakvo dijete imaju pred &obom učitelji glume, te da studiranje uloge bude u kraćim vremenskim otsjecima i, zanimliivo djetetu predano Iz vlastito iskustva znam da djeca osobito vole taj rad. Za pojedine uloge javljaju se s oduševljenjem, I previše djece želi glumiti, Nije teško naći izvođače i Uz njih dvije ili tri altemacije u svakom školskom odjeljenju. Redđateljski rad 8 djecom nije lak. To je specifičan posao, Za njega su potrebni ljudi s posebnim pedagoškim sposobnostima.

Zato, uz brigu za nabavku posebnih zgrađa za ovakva kazališta, treba VOditi i brigu da 8e odgoje novi kadrovi posebnih ređatelja za pionirška kazališta koji će poznavati psihu djoeteta, prići mu, razumjeti dijete i tako još u većoj mjeri poraditi na tom da na=– ša djeca glumci postignu još kvalitetnije umjetničke uspjehe na vrlo dobrom temelju koji već sada imamo i s kojim bi se mogli takmičiti sa uspjehom u kulturnim sredinama inozemstva, ,.,

Jednim psihološkim istinitim i ne- | posrednim „humanističkim „odnosom, ·

makar i fragmentarno, izraženo je u

pesmi »Vo korijata« noćno vo

majke koja je izgubila muža u posled- —

njim bojevima i sada sa nejakim dete- Za žuri preko granice u slobodni · ra]. „58 0, ;

timnost i čovečnost osećanja i misli,

Ali težeći da postigne krajnju n) ia

u nekim pesmama Šopov zapada u —

previše visok i donekle banalizovan, i sentimentalan ton i akcent u iznošenju momenata iz tragične sudbine je- —

gejskih izbeglica, Uneta su i neka go-

tovo sasvim nepotrebna i neopravdana, bezizlazna u tugovanju i apatič-, nosti, razmišljanja i to u pesmi koja završava jednom konkretno utvrđenom perspektivnošću: jegejski mučenici naći će spas u „saživljanju sa stvarnošću slobodne Makedonije, Iako u pesmi »Svetulki« koja završava poklikom »v nov sončev Oodime svet+, nasuprot takvom perspektivno jasnom završetku, stoji jedna sasvim bezizla_

zna po svome apatičnom raspoloženju strofa:

»Mislevme dvajcata neq«ako prosto, čekavme proleten en,

a sega, malečok, se mi e dosta, neli sme tugjinski plen?«

Ovakvim meditacijama koje u ođgovarajućoj situaciji i psihološkom raspoloženju mogu da se dopuste i o– pravdaju, umanjuje se postignuti efekat već utvrđenog principa pesnikovog optimističkom odnosu naroda prema spašenju koje očekuje jegejske izbeglice u slobodnoj bratskoj zemlji, koja je na delu dokazala svoje aktivne simpatije prema njihovoj herojskoj borbi. Podvlačeći pravilno upravo fo kao jeđinu svetlu perspektivu u poemi, Aco Šopov ostaje veran aktivnom borbenom principu „svoje poezije uopšte, Ali skrećući linijom takvih i sličnih međitacija razvođene i donekle plačne sentimentalnosti, koja najviše dolazi do izražaja u pesmi »KRraj granična megja«, on unosi u svoju liriku za nju nesvojstvene emotivne elemente i u isto vreme se odvaja od njenog opšteg borbenog načela. Zasad ovo skretanje ne pretstavlja neku ozbiljnu opasnost za doslednost u pesničkom razvitku Šopova, ali mi se čini da je blagovremeno signaliziranje i potrebno i opravđano. Opšta ocena nove zbirke stihova Ace Šopova bila bi nepotpuna kad se ne bi istaklo ono što je u njoj novo, a to je izrazita stvaralačka akcentuacija i mogućnost za potpužio samostalni pesnički razvitak. Dokaz za to je likvidiranje nekih osnovih slabosti iz njegovih ranijih pesama. U njima su se često mogli sresti i naturalistički elementi i pojeđina publicistička i retorička zastranjivanja i izvesna nesamostalnost u izboru teme u nekim pesmama 'i pojeđinim stihovima. U odnosu na sve Ove ranije slabosti Aco Šopov je potpuno svoj u ovoj najnovijoj zbirci koja potvrđuje da ima uslova đa se potpuno pesnički razvije. Ali đa bi se to što pre ostva– rilo, potrebno je đa se ukaže na neke slabe strane njegove ranije poezije koje se provlače i u ovoj novoj zbirci. Aco Šopov je još uvek jeđnolik i u sadržajnoj i u kompozicionoj razradi većine svojih pesama. U njima on gotovo uvek počinje sa obraćanjem nekome, obično najbližim ljudima, i razvija stihove u obliku pisma, koji inače odgovara njegovom intimnom lirizmu, a to sužava i čini jednoličnim njegov pesnički izraz. Svakako, njegove pe- · sme — ispevane u obliku pisma i razpovora — ubrajaju se u najbolje, a lirsko ispoveđanje kođ njega je vrlina. Ali zbog jednoličnosti u izražavanju neposredne emotivnosti i neposrednog odnosa prema stvarnosti, u nekim pesmama prelazi u šablon. S druge strane, zbog njegove želje đa što brže izrazi neposredno doživljeno, u nekim stihovima nije jasna konkretna misao i nema dovoljno umetničke kontrole izražajnih sredstava. To se ispoljava najčešće u dopuštanju kliširanih mesta ili primitivizama, kao: »zemlja sveta«, »pčenica zlato«, »vV srce te čuvstvuvam«, »podvig smel« i dr., a ponegde i u sklonosti ka najopštijim i nejasnim simbolizacijama: »sonuval višnova zora«, »vihor Ko potfatil v Solun« i dr. I kada se takvi izrazi sreću uporedo sa živim slikama koje izbijaju iz pravog pesničkog oduševljenja, iz neposrednog pdnosa prema stvarnosti i intimnog usvajanja socijalnog motiva — ovih najtrajnijih osobina poezlje Ace Sopova — napori za postizavanje što raznovrsnijeg sadržajnog i kompozicionog prilaženja i jedne prođubljenije umetničke kontrole u odnosu na izražajna sredstva pretstavljaju neophodan korak ka potpunoj afirmaciji ove poezije koja odiše mlađošću na= šeg đanašnjeg života,