SRĐ

— 303 —

negovijem romanima, može se također spoznati utjecaj stare sensualistiene teorije Locke-a i Condillaca. Ne slažemo se niti sa deskriptivnim nacinom Zolinijeh romana. Tu se opaža utjecaj Viktora Huga. Pretjerana deskripcija ne da se u kniževnosti braniti, rii sa estetskog ni sa psihološkog gledišta; o tom nas je uvjerio prije Zole Teofil Gautier, a kasnije i braća Goncourt, koji su sa svojijem romanima Zoli prepravili zem[ište. Deskripcije lijepo pristaju: Humboldtovom Voyage аих regions eguinoa'iales du nouveau continent: Nachtigalovom Sahara und Sudan: SchAveinfurthovom Im Herzm Afrikas i De Amicisovom Costantinopoli i Marocco. Romanopisac se mora baviti covjekom i riegovim djelovariem, a nastojati opisati samo objektivnu stranu, koja je ncophodno potrebita glavnoj ideji romana. Je li opis prekoracio ove granice, škodi psihologiji, prekida radhu i odvraća misao sa glavne ideje jednoga romana. Tolstoj i Dostojevvski ovo su dobro shvatili u svojim djelima. Sto sam kazao o deskripciji vrijedi također i za simbolizam. Ne mislim sa ovim kazati, da u Zolinim romanima nema i divnijih prizora. Divan je na primjer onaj simbolicki prizor u Parizu, kada: „Marie d'un beau geste d'entliousiasme leva son enfant tres haut, au bout de ses deux bras, l'offrit a Paris immense, le lui donna en auguste cadeau. — Paris flambait encemence de lumiere par le divin soleil, roulant dans sa gloire la moisson future de verite et de justice". To ipak ne obara moje nazore o kriiževnom radu Emila Zole. Bourget je kazao: „II n'y a qu'un vrai decument sur un artiste, et indiscutable, c'est son оеил г ге". U Zolinim romanima vlada također najskrajniji pesimizam Scliopenhaura, Hartmanna, Mainlandera i Buhsena; a odatle Nordau zak|učuje, da je Zola jedan od izgrđenih talenata. Zola svoj uspjeh treba da zahvali skrajnoj trivijalnosti, koju nam je znao orisati živim koloritom zanosna stila. Razne edicije riegovijeh romana daju nam pravo; romani u kojijem prevlađuje strast i trivijalnost, postigli su bo]i trgovački uspjeh. Prave iznimku: Debacle, Germinal, Le Reve. To se dade lako protumačiti; — prvi se bavi franceskom katastrofom od god. 1870, drugi socijalizmom, a treći mistićizmom, Bete humaine, prodstavja nam živijem bojam današrie društvo; l'Argent administrativno financijalno starie istoga; le Docteur Pascal daje