Književne novine

KALENDAR

„Koliko sam krasnih minuta proveo nad vašim jKmjigama, ikoliko puta sam plakao nad njima, i besneo kao vuk u klopci, i smejao se dugo i tužno...“

Ovo je rečenica iz pisma koje je Anton Pavlovič Čehov primio 19398 godne iz Njižnjeg Novgoroda, zajedno s dvema tek otštampanim: knjigama. Autor pisma bio 'je i autor tih knjiga, Za osam gcdina mlađi od Čehova, on je smatrao početkom svoje Kkmjiževne delatnošti jeđan septembarski dan 1892, kađa mu je m tifliskom listu „Kavkaz“ objavljena . priča „Makar Čudra“ i kad je u samoj ređakciji toga lista „pronađen“ za autora, Alekseja Pješkova, pseudo nim Maksim Gorki, Krajem proSlog veka to književno ime je već odjekivalo širom Rusije...

ehov, koga je opaka bolest nagnala da se nastani na Krimu, u Jalti, hteo je đa pwočita Knjige Gorkoga, objavljme u Petrograđu. Jedđm publicist, prijatelj aobojice književnika, obavestio je o tome Alekseja Maksimoviča. Tako je po čela prepiska između Čehova i Gorkoga, jedna od najznačajnijih i najsadržajnijih u istoriji ruske literature, Ćehov je vrlo srdačno odgovorio na pismo iz Njižnjeg Novgorođa (koji se od 1952 zove Gorki). Ovo poznanstvo preko pisama ubrzo dobija dubinyx i snagu prijateljstva, a u martu 1899 Gorki dolazi u Jaltu. Ostaje tamo nekoliko dana rađi Čehova, da bi ličnim kontaktom potvrđio i ojačao sve ono Što je dotle rečeno pismima. :

Dopisivali su se i Kasnije, Dvadeset i tri sačuvana pisma uverljivo sveđoče o visokom stupnju međusobnog razumevanja Gorkog i Čehova. Još razvijenije svedočanstvo o tome pružaju tekstovi velikog proleterskog pisca — „UPovođom nove priče A. P. Čehova „U jaruzi“, „A. P. Čehov“ i mnogobrojna mesta iz pisama dragim pri jateljima, itđ. Nasuprot onim kratkovidim kKritičarima koji su smatrali Čehova ravnođušnim i hlađnim prozaikom, autorom sklonim objektivizmu radi đobjektivizma, piseem bez težnji i vidika, Gorki je još tokom prvih suočenja sa Čehovljevim Wtvaralaštvom produhovljeno osetio bol i viziju Antona Pavloviča. Osetio je njegov tihi, ali istrajni otpor ružnoj stvarnosti što opkoljava „junake“ Čehova i razorno deluje na psihu tih ljuđi; osetio je i književnikovu Osuđu duhovnog mrtvila, malograđanske ograničenosti, sive svaki-

Red kritike

Nastavak sa 1 strane

Da je neko djelo umjetnosni nered može se dokazati

samo kritikom u kojoj je umjetnosni

stil publicistički, taj ne vidi bitna svojstva nekog pjesničkog djela, nego nabraja, ili opisuje, samo njegove vanjske osobine, koje on, po svojim osobnim sklonostima i nazorima, smatra za važne Wu času kada

čita šli kad o njemu piše.

: Povodom stogšodišnijiee rodđemia Antona Pavloviča Čelhovna

eRaz

dašnjice, pod čijim pritiskom slabići postaju još slabiji i prepištaju se besmislu jednolikog, jadnog postojanja, U Čehovljevom slikanju te i takve realnosti Gorki je savršeno tačno naslutio protest, snažan i dosledan, iskazan izvanredno visokim umetničkim sređstvima, kroz splet elemenata tragičnog i lirskog viđenja života i ljudskih sudbina.

Nizom prođubljenih ocena opusa Čehova — pripovedača i dramskog pisca ispunjena su pisma Gor koga Antonu Pavloviču koji ie sa ne mamjom pažnjom pratio razvoj stvaralaštva mutora „Fome Gorđejeva“. (Ovo đelo Gorki je objavio, 1900 godine, s posvetom Čehovu.)

Uzajamno razumevanje Čehova i Gorkog, veoma duboko i mored razlika tı načinu prilaženja društvenoj stvarnosti Rusije, ogleda se i u Čehovljevom reagovanju na poništenje izbora Alekseja Maksimoviča za počasnog akademika. U martu 1902 godine „Glasnik vlade“ je objavio jedan od najružn:jih akata carizma. Saopštio je da se poništava raniji izbor Malsima Gorkoga za počasnog člana Akademije nauka, pošto je Gorki pod 'krivičnom istragom. U istom sa-

| ~

Ph0\

Zašto je Anton ostavku

opštenju rečeno je da ova okolnost nije bila poznata akademicima koji su izabrali Gorkog.

Ustvari, car i njegova najuža okolina nametnuli su svoju mračnjačku volju Akademiji nauka. Do duše, pojedini akađemici izražavali su nađu da će istraga protiv Gorkoga biti obustavljena, pa ii se on mogao ponovo izabrati... Aji ta nađa je bila potpuno nerealna: carizam nipošto nije hteo đa u Akađemiju uđe Književnik-revolucionar. Međutim, dva slavna p'sca, obojica počasni akademici, odgovorili su na poništenje izbora Alekseja Maksimoviča svojim ostavkama. Nisu hteli da budu članovi Akademije koja se Ssaglasila s takvom diskriminacijom imena i Hdela Maksima Gorkog.

Ti akademici bili su Čehov i Koroljenko. 8

Čehov je pismom

iz Jalte oba~

na zvanje

u RO LM Pes Weseloč i

pretsednika Ođeljenja za ruski jat „zik i Književnost (koje je krajem 1901 izabralo Gorkog za

počasnog;

akađemika) o svojoj odluci đa pod

nese ostavku. U pismu Čehova rečeno je uglavnom OVO:

On, Čehov, limo je čestitao

Gorkome. A pošto saopštenje o

stavljanja van snage te odluke po~

tiče od Akađemije nauka, ono potiče i od svakog akađemika, pa i od njega, Čehova. Prema tome, on je srdačno čestitao 'Gorkome na izboru koji je kasnije sam oglasi» nevažećim. S takvom protivurečnošću njegova savest ne može da se pomiri — i zato on podnosi ostavku na zvanje počasnog akademika. Čehovljeva ostavka bila je čin visokog ličnog poštenja, nepokeo~: lebljivog u odbacivanju svega Što se protivstavljalo časti i ljudskom dostojanstvu. Ali ta ostavka je značila, u društvenim uslovima carske Rusije (naročito u razdoblju koje je neposredno prethodilo Prvoj ruskoj revoluciji) i nešto više. Kroz Čehovljevu odluku do šla je do izražaja osuda stanja kojem je vrhovni forum nauke i umetnosti ogromne zemlje prihvatio diktat mračnjaštva, naredbu carizma. I to u zemlji koja je samo tokom jednog veka dala Puškina, Cogolja, Njekrasdva, Dostojevskog, Tolstoja i tolike druge

" [ ki Pavlovič podneo

akademika

velikane čiji bi opusi pod boljim društveno-političkim okolnostima morali značiti za 'Akađemiju imperativ nmjdoslednijeg „potsticajai visokog stvaralaštva, Čim je Akademija, umesto da oda zasluženo priznanje Gorkome, piscu tako snažnog i osobenog talenta, glasniku novoga u životu i stvaralaštvu, prihvatila diktat sa prestola, io je za Čehova bila negacija smisla i đuha delovanja najviše institucije na području naučnog i umet ničkog rada. Zato Čehov nije mogao da posle ovog događaja ostane akađemik. Maksim Gorki, progonjen, zvanično žigosan, uvek i svuda nnajermjom mržnjom carizma, bio je neizmemo bliži Čehovu nego svi oni što su se bojažljivo složili s poništenjem iz-

bora Gorkog za počasnog člana Akađemije. Lav ZAHAROV

kom. Posljedica je

"Tko nema pjesničkoga talenta,

tiku neki luče od Pmaginativne

toga miješanja te i pjesničku kriknjiževnosti, x

može biti prouča-

vatelj književnosti i naučavatelj o njoj onoliko i onako koliko je i kako je osjećajem i umom i energijom spo

sobam za taj posao;

ali nije pravi kritik. Krritik je pje-

snik koji voli i promatra, razaznaje i spoznaje svoj stva i smisao i vrijednost imaginativne književnosti, pa

umjeMmnički stil. On

red. U koga je

nastali od te to djelo

nego u verzima, te, obično, piše prozu, a čuvstvenu spoznaju izrazi i u verzima. Horacije, išli Marco Giloramo Vida, ili

svoje spoznaje oblikuje u jeziku tako da one budu osjeća i zna da osjećaje i misli što se u njega zbudu kada promatra i razaznaje i spozaaje, daklc misli potaknute tim osjećajima i osjećaji misli — bolje wmije izraziti u prozi

ponekad tu Nije samo Boileau, ili

ve q(elaov

'Lomas MAN

Astor

(Odlomci iz eseja)

Kad ie Anton Čehov umro u Badenvajleru, u julu 1904, od tuberkuloze pluća, ja sam bio mladić koji je objavio nekoliko kratkih priča i jedan roman, i li tekstovi su mnogo dugovali wioprničioj prozi Rusije iz Devetnaestog veka. Ipak danas uzalud pokušavam da 'se setim utiska koji je tada velikog ruskog pisca koji je bio samo šesnaest godina od mene stariji. Svest mi je prazna: činjenica je da sam, kao i ostali moji zemljaci, slabo poznavao Če'bhovljevo delo,

Šta su bili razlozi ovog nepozmavanja? Govoreći

o sebi, bilo je to verovalno zalo što me očaravao ·

još sam bio opčinjen onim mo“ koji su plod trajnog nadahnuća i koji se završavaju samo snagom neukrotivog Si“ pljenja. Obožavao sam velike tvorce, kao što su Bal, Tolstoj i Vagner, i san mi je bio da se tahmičim 5 njima, ako mogu. Čehov (kao Mopasan, čije sam delo mnogo bolje poznavao) ograničio je sebe ma skromne dimenzije kratke priče; a ovo nije zahtevalo junačko strpljenje tokom godina i desetleća, već ga je mogao poslići neki umetnik koji olako shvata život za dan ili dva, ili nedelju ili dve najviše. Prema tome sam osećao izvestam prezir, jedva shvatajući onda da genije može biti ograničen u orahovoj ljusci, a ip obuhvatiti svu punoću života vrlinom kratkoće i jezero" vitosti koja zaslužuje najviše divljenje, "Takva dostižu do potpunog epskog uzrasta i mogu čak pre" vazići u snazi velike uzletele romane, koji ponekad neizbežno klonu i utonu u plemenitu dosadu, Što sam lo shvatio bolje u poznijem životu nego u svojoj mladosti, za to sam poglavito obavezan svojoj rastucoj prisnosli sa Čehovljeyom umetnošću; jer njegove kratke priče idu u red sa svim što je najveće i najbolje u evropskoj književnosti. . Govoreći uopštenije, čini mi se da je Čehov bio tako dugo polcenjivan u zapadnoj Evropi, i u Rusiji takode, zbog svog krajnje trezvenog, kritičkog i sum“ njičavog slava prema samom sebi; najviše oboruža= vajuća osobina koja, j poštovanje, pruža rdav primer svetu uopšte, Jer muišljenje koje imamo o sebi nije bez utlicaja na sliku koju naši bližnji stvaraju o mama; ono boji njihova mnjenja i može da ih izopači. Ovaj pripov ač bio je predugo ubeden u beznačajnost svog dara i u nedo» statak vlastitih umetničkih odlika, Do svoga kraja, oko sebe nije imao ništa od jiterarnog grand senjera, još manje od proroka ili mudraca, suprotno 'Tolstoju koji je dobrodušno gledao na Cehova i prema Gor“ kom, video u njemu »sjajno, mimo, skromno stvo-

magnum Opus; numentalnim epovima,

renje...«

Njegove trajne sumnje u sebe kao umetnika pro“ žirile su se, po mom mišljenju van njegovog ja na literaturu kao celinu. Književnost, da se upotrebe njcgove sopstvene reči, bila je njegova ljubavnica; dol

je nauka bila njegova zakonita žena, u čijem je pri.

sustvu om osećao krivicu nevernosti zbog svoje ljubavi za onu drugu. Otuda njegovo iscrpljujuće putowanje na Sahalin, koje je dovelo u opasnost njegovu već oslabelu konstituciju, i njegov izveštaj o strašnim uslovima koji su vladali na ostrvu, izveštaj koji je iza“ zvao senzaciju i stvarno bio ishod izvesnih veformi, Otuda, takođe, njegova neumorna declatnost kao seoskog lekara; starateljstvo nad oblasnom bolnicom u Svenigorodu blizu Moskve; borba protiv kolere koja je vodio u Moličovu, njegovom vlastitom malom imanju. Međutim, njegova slava kao pisca je rasla, ali je on to posmatrao skeptlično, sa skromnošću punom griže savesti, »Ne vučem li ja čitaoce za nos«, pitao se on, »i bacam im prašinu a oči? Jer posle svega nisam wu stanju da odgovorim na stvarno životna pitanja«. Ove reči su me dimule do srži. Ustvari one su me nagnale da podrobno proučim Čehovlievu biogra= fiju, jednu od najdirljivijih i majzanimljivijih koje znam. Potekao je iz Taganroga na Azovskom Moru u južnoj Rusiji, tipičnog provinciskog: grada u kome je njegov otac (iz miže srednje klase, verski zatucam i khmetski sin) vodio malu trgovinu i tiranisao svoju ženu i decu. Stari Čehov takođe je bio slikar, ili pre mazalo, svetih slika i samouki svirač na violini; sem toga imao je strast za liturgisku muziku i sakupio je hor u kome su njegovi sinovi morali

ma mene učinila smrt.

daleko od toga da pobuđuje

da pevaju, Vero-

A. P. ČEHOV

vaino su ove amaterske uzgrednosti bile odgovorne za propast radnje, koja je pala pod stečaj dok je Auton Pavlovič bio još u školi, i njegov otac morao Je Ga pobegne od svojih zajmodavaca u Moskvu, Ipak u ovim uskim, verski zatucanim grudima čoveka srednje klase neprimetno je ležalo nešto embrionalno umelni« čko, mada je to tek imalo da proklija, da se razvije i otkrije m jednom od njegovih potomaka. Ma kako bilo, jedan od Antonove starije braće postao je »publicist«, a drugi slikar; beznačajan publicist, istima, i slikar koji je (kao i omaj prvi) mogućno utopio u votki ono malo dara što ga je mogao imati...

»*

Anton Pavlovič nije se odao piću; niti je postao melanholičan ni umobolan. Nalazio je izlaz u svojim medicinskim studijama, koje je praio s uživanjem, Potom, suočen sa opštim obeshrabrenjem, usvojio je isti humoristični stav .prema njemu kojim se opirao dosadi 'Taganroga. Pravio je šale; majmunišući prika> zivao policiskog poručnika, glupavos đakona, činov“ nika na balu, ili njihove duplikate; ali ih nije više po“ dražavao telom, karikirao ih je rečima. u roditeljskoj kući, pišući za bilo kcje humorisf:člre novine koje su btele da dopuste malo smotrene sa tire. Izbacivao je sve vrste zabavnih skica, sasvim kratkih i žurno zabeleženih: anegdote, dijaloge, humorističke novosti, opise ličnosti; i sve ovo sa takvim žarom da su ljudi uzvikivali kao što su činili kod kuće u Taganrogu: »On je tu postigao nešto! Samo to ponovitel« I om je to ponavljao, ponovo i ponovo; pe” mušajući se od duhovitosti, neiscrpan u tananim opa“ Žanjima iz svakodnevnog života i obešenjačkim imitacijama. Neizmerno mnoštvo ovih malih književnih dela moralo je da bude izbacivano da bi neznatne magrade koje je omo donosilo dostajale me samo da naknade troškove njegovih studija nego takođe da doprinesu nečim stvarnim izdržavanju njegovih roditelja i njegove mlađe braće i sestara; jer niegov otac jedva da je zarađivao ijednu kopejku, i Anton u develmaestoj godini bio je glavni oslonac porodice. »Antoža Čehonte« bilo je ime koje je upotrebliavao kao saradnik bumorističkih novina...

Tako ·je sedeo"

o

U svoj pašoj književnosti ima, razmjerno, malo kritike koja nije publicistička; stoga je u njoj vrlo malo djela zbilja kritički razjašnjeno i prosučeno koliko vrijede; a ono malo prave kritike nije ni shvaćeno, kamoli da bi bilo prihvaćeno kao sud o djelima o kojima je. Golema literarno publicistička većina neprestance naglašava i zaglušuje vrlo malu objeklivaa kritičarsku manjinu. Velikost, ili malenost,. djela, ili pisaca, m nas nije osnovana na objektivnim kritičkim rasudama nego na subjektivnim sklonostima i shvaćanjima i imteresima recenzenata i raznovrsnih spisatelja o književnost. Recenzenti i svakovrsni skribenti o književnosti u svakom razdoblju brvatske književnosti bili su privremeni. Ali njihova mižljenja u jednom razdoblju naslijeđuju njihovi kolege u drugom razdoblju, jer onaj tko ne zna misliti svojom glavom, sklon je da prihvaća nepromižšljenosti,

Shvaćanje o umjetnosti nije pripođeno, niti se može naučiti kao. znanje. Ono se stekne tako što se prirođena sposobnost čovjeka, to jest talent, kultivira svojim poznavanjem umjetničkim djelima i iskustvom u njima. Bez pjesničkog talenta, u kojemu je ujedno nagon za razmišljanje o umjetnosti i sposobnost za opažanje o, njoj, nema pravog kritičara. Tio ne raspoznaje razlike između pjesničke kritike i naučene znanosti — a ta je razlika neizmjerna — smatra da je kritik onaj koji ima nekoga znanja o književnosti, te o njoj piše spretno, ili nesprebno, publicistički.

'U umjetničkom kritičkom stilu je ne samo izvanjski red wu načinu pisanja, nego je u njemu onakav unfarnjii smisao kakav je w djelu, o kojem je mogao dokučiti samo onaj u koga ima pjesničke imaginacije. (Imaginacija se ne odjelovljuje samo u stihovima.) Kad nema imaginacije naučenjak, gotovo uvijek, razlaže o književnosnom djelu sociološki, ili historički, ili filološki, znanstveno; nije kadar analizirati pjesnički oblik, predočiti u svome jeziku šta sve ima u tomu djelu i kakvo je ono. Kritika je dakle umjetnost po tomu što samo onaj u koga je pjesnička imaginacija može osjetiti i uvidjeti i spoznati te izraziti kakve su odlike i mane u nekomw pjesničkom djelu i šta je barem dio smjsla u njemu. Znamnstveni napisi o književnosti, makar koliko vrijedni kao znanost, nism wrjeDnost, nego znanstvena kritfka o kmjižev-

nosti: LUnatoč tomu što se miješaju s pjesničkom riti-

· liko vrijedi neki roman, ili neka novela,

Pope, poetiku oblikovao u stihovima; već je gobovo svaki znameniti moderni pisac pripovjedačke proze, poglavito Prowst, iskazao u njoj i svoje kritičke promisli o imaginativnom spisateljskom djelanju, a Baudelaire, ili Rilke, Ujević, ihi Eliot, i pomeki drugi pjesnici, kazali su w poeziji kritičkih zakona umjetnosti.

Opća je navika da je kritik onaj tko piše lošu prozu o književnosti. I tolika je omraza na kritiku kad je ona misaonost i ujedno čuvstvenost što je oblikovano u jeziku kao umjetnost, da od nje ljudi zaziru kao od poezije uopće; to više im je navrh glave što manje u njoj imaju pameti. Um se drži čvrsto, jak je, te može podnijeti kritičku umjetnost, Kritik sasvim osjeća svaku riječ i pomno, štogod može 'pomnije promišlja o svim njezinim svojstvima dok je oiše, te napiše onu promišljenu prozu u kojoj je čuvstvenost istovjeMna misaonosti; prozu koja je hladna kao zakon; što je dakle klasična, ledena. Kraj toga leda od umjetničke misaonosti može izdržati i uživati samo sebi ima sunce od svoje imaginacije i uma i razuma: od ledenosti kritičke proze to se sunce ne smrzne, pa ona tomu čitaocu ne omrzne. io sunce rasvjetljuje šta sve u toj prozi ima. Da ono što u njoj vidi, baj čitalac od dragosti promatra: u njemu se toga radaju vlastita čuvstva i misli kao ugoda, koji su ujedno čuvstva i spoznaje o omome ·djelu što je toj kritičkoj prozi motiv, ili tema.

Kritik koji je umjetnik, klasik je u pravom smislu te riječi. Klasik osjeća, razmatra, spoznaje smisao svake riječi koju piše. (Klasik — nadijevaju, često, u nas, i onom“ piscu koji piše neuredno romantički; klasično — pridijevaju i onomu djelu koje je brbljavo i zbrkano. Ima ljudi koji rasude šta je i koili neka poezija, a ne znaju razabrati šta znači izraz kojim su izrazili tu rasudu. Riječi budu izvan sebe, čim ih takvi rasuđivači izgovore, ili napišu,) Malo tko čita dobre kritike; još manje one koje su-umjelnost, kojima nije svrha da itko tu njima napabirči znanja, da ispuni svoju glavu. Budući da su zrele, one se ne zelene, da bi kome bilo lovorika, Liovor se zeleni, kao nezrelost. Nezrelosti pristaje zelenilo lovora, da bude sklad. Prava kritika je vwmjetnosna zrelost. Zrelost nije ukras, ni odličje, nego savršenost. Vrijednom narodnom poslovicom ništa se ne ukrašuje, i ne odlikuje, nego je njome izražen stanoviti vjekovni smicao. Red i Je kritike —L dostojanstveni mir i čistota i čvrstoća umjet-

· ničkog duba, Stanislav ŠIMIČ

onaj čitalac koji u.

POZORISFE

ČUDNA MEĐUIGR

Čudnoj zanimljivo se ispoljavaju dva podjednako neobična i snažna utica~

U O'Nilovoj među

igri

ja: drama je očigledno inspirisana stvaralaštvom avangardnih evropskih romansijera (prvenstveno Prustovim i Džojsovim delima) i nastala u senci

'Frojdovog učenja, koje je bilo toliko

popularno u vreme nastanka komada. Analiziramo li. O'Nilovu Čudnu međuigru, ou kojoj su neposredna akcija i introspektivni | monolozi podjednako zastupljeni, shvatićemo da drama pre svega donosi tananu analizu jednog toka svesti, tačnije rečeno analizu duševnih stahja kroz koja prolazi glavna junakinja Nina Lids. Uočićemo, takođe, da je ta analiza nadahnuta psihoanalitičkim teorijama jer se ličnost Nine uobličava kroz nekoliko tipičnih (po Frojdu) odnosa u koje stupa svaka žena: Nina je posmatrana kao ćerka, žena, ljubavnica i majka, pri čemu je naglašena prcvaga seksualnog momenta i postupljeno u skladu sa shvatanjem po kome ljudsko biće obrazuju nekoliko karakterističnih frenoloških udara, koji manifestuju osnovne čovekove osetljivosti (kao što inteligentno primećuje američki kritičar. Džon Gasner). O'Nilova drama zanimljiva je, dakle, iz dva glavna razloga. Pre svega, Čudna međuigra je značajna zbog upotrebe introspekcije, koja je po prvi put u istoriji drame postala punopravan. element dramskog dela (poznato je da se bez introspekcije

| gotovo ne može ni zamisliti savremena

literatura). No važnija je jedna druga okolnost. Na prvi pogled izgleda da

\

nema nikakve razlike između O'Nilovog komada i dela današnjih američkih dramatičara: u oba slučaja u središtu zbivanja je neka tipična američka porodica, koju pisci posmalraju

sa osihoanalitičkog stanovišta. Među-

tim, pažljivijom analizom otkrivamo izvesne bite razlike: u Čudnoj međuigri psihoanalitička shema nema dominaninu ulogu jer razvoj drame spontano proizilazi iz emotivnih nužnosti a psihološki metod je strogo podređen izražavanju čovekovog odnosa sa kozmosom; sagledamo li u toj svetloti Čudnu međuigru, interpretiraćemo je kao dramu preoseiljive senzitivne žene, koja je osetila u sebi čudnu prazninu {ustvari onu prazninu svemira koja bitno određuje duhovnu situaciju savremenog intelektualca) i koja je bezuspešno pokušala da tu prazninu ispuni nekim suštinskim sadržajem (u prvom redu liubavlju).

Rediteljski napor Milenka Maričića možemo oceniti na dva načina. S jedne strane, Maričić je znatno skra tio O'Nilov tekst i prigušio dramu glavne junakinje da bi naglasio značaj sudbina ostalih ličnosti Čudne međuigre. Istovremeno, Olivera Marković, koja je igrala Ninu Lids, nije izrazila onu bolnu senzitivnost, koja karakteriše O'Nilovu heroinu, i postepeno je svela tu kompleksnu ličnost na uprošćen sukob izrazito snaŽne žćne sa svojom putenom prirodom. Reditelj je očigledno samo nastojao da potpuno osvetli jedan neobično zamršen životni slučaj i potstakne u gledaocu blago razumevanje za ljudske slabosti i grehove, što nam

Premiiera u Savremenom pozorištu

daje pravo da zaključimo da je za· nemarivanjem metafizičke dimenzije delo lišeno jedne bitne komponente. · Ali, s druge strane. reditelj je majstorski rešio problem prouzrokovan naizmeničnim razvijanjem neposredne akcije i njenog poteksta, koji je wu Čudnoj međuigri izražen re čima (u obliku introspektivnog mono= loga). Maričić je razumeo da reali» stička priroda karaktera, odnosa i sis tuacija ne dopušta mehaničko razgraničavanje unutrašnjih monologa i spoljašnjeg delanja i tretirao te dve različite akcije kao ravnopravne komponente realistički koncipiranih likova. Glumci su, na početku svake scene, precizno opredeliivali sužtimsko jezgro likova i odnosa, a docnije pre-

<

|:

plitanje aktivnog delanja i introspek-

cije reljeno je mnijansiralo dramsko zbivanje i (ommiralo neslućeni dramski intensitet, koji je sugerirao utisak o celovitosti slike života uhvaćene u O'Nilovom delu.

Najzanimljiviju kreaciju ostvario je Mihailo Viktorović, koji je sa humorom i gorčinom ocrtao prinudno izgnaništvo iz života nežnog' romansije” ra Čarlija Marsdena. Viktorović nam je otkrio da Čarlijevo izgnaništvo prouzrokuje ustvari njegova bolesno uznemirena svest i istovremeno sa me” rom izrazio Čarlijevu stalnu zaokuplienost običnim trivijalnostima života. Viktorovićeva gluma je naročito imponovala u pasivnim trenucima kada se Čarlijevo nemo prisustvo preobra• žavalo u tupo pnaćeništvo praćeno nekim neodređenim nemirom.

Vladimir STAMENKOVIĆ KNJIŽEVNE NOVINB