Nova Evropa

grad Brno gdje sam se učio, Godina 1919—1921, studirajući па praškom Univerzitetu, ja sam opet ovamo zalazio. Samo su se za ovih dvadeset dodin3 znanci i prijatelji naših evakujiraca silno promijenili, — otada je uzrasla cijela nova generacija! Ali ih se зјебаји ј05 uvijek dobro i milo: svojim poštenjem, svojom jednostavnošću, svojom otvorenošću, naši su bjeđunci stekli opću simpatiju i poštovanje, Veliki dobrotvor evakujiraca, Dr Hortvik, umro je pred par godina; on je objavio u češkoj štampi [1919] sa puno ljubavi napisanu studiju o našim bjeguncima: »Djeca Jadrana« (»Dčti Adrie«),

Prvi moj dojam u Brnu bio je, da je ustala iz mrtvih Austrija! Došao sam s Istoka, iz Sibirije, iz Azije, nakon desetgodišnjeg lutanja po beskrajnim pučinama Evrazije, i odjedamput vidim: isto Brno kao godin4 1915-17, iste ulice, isti ljudi, isti način hodanja i razg8ovor4, Njemački se dovori mnogo i slobodno baš kao i nekad (Brno je napolovicu njemački grad), I, što me je najviše na Austriju potsjetilo, — ista policijska uniforma! Kad sam sad ugledao prvog policistu, izgledalo mi je kao da je oživio predamnom S c h w a r z, koji nas je nekada (1913-14) u Mostaru ganjao, i Popović, koji nas je hapsio, I željeznička služba i funkcijonisanje svih državnih urediš u Češkoslovačkoj, sve je to zapravo produženje starog austrijskog sistema, samo malo demokratizirano. Posve su drukče organizirane te službe u Rusiji ili u Poljskoj,

I riješenje nacijonalnog pitanja javlja se u Češkoslovačkoj poboljšano, kao demokratizovano produženje austrijskog sistema. Potpune ravnopravnosti nema: sav vojni komandni sastav je češki; isto u diplomaciji, Znatne privilegije imadu Česi na vodećim mjestima i u svim ostalim ćranama državne službe i Javnog života, Češki nacijonalni rejoni imaju i neke ekonomske privilegije u odnosu prema njemačkim, Na koncu, jedino se Česi priznaju kao »državna nacija«; ostali su tek »nacijonalne manjine«, Ali, kad pogledaš kako to izgleda u praksi, kako žive narodnosti u dnevnom životu, onda vidiš da do potpune ravnopravnosti fali malo, A kad se sravni to stanje sa stanjem u ostaloj Evropi, onda ostaješ udivljen; tako široke nacijonalne slobode ne poznaje {osim Rusije) nijedna druša država Evrope! Broj i opskrba škol4; pučkih, srednjih i visokih, raznih narodA, zapanjuju posmatrača, Sav državni aparat ide ususret nečeškim trgovcima i industrijalcima, isto kao i češkim, O radnicima da 1 пе govorimo, Uslijed progon4, kojima je izvrgnut danas radnički stalež u Njemačkoj, Austriji, Madžarskoj, Češkoslovačka je postala za nečeške radnike ostrvom spasenja i nade, Nečeški seljaci imadu isto toliku korist od politike čeških agraraca, glavne vladine stranke, kao i češki seljaci. U vladi ima uvijek po nekoliko njemačkih ministara, članova njemačkih stranaka (абгагпе, socijaldemokratske, ili kršćansko-socijalne), U Bratislavi, osno-

89